Τι δεν ξέρουμε για τους Αζτέκους

Συναρπαστικά δεδομένα από την καθημερινότητα του χαμένου πολιτισμού!

Την ώρα που οι Μάγια είχαν την τιμητική τους πρόσφατα, με το ημερολόγιό τους και το τέλος του κόσμου(!), ώρα να θυμηθούμε και τον άλλο μεγάλο λατινοαμερικανικό πολιτισμό.
Τι ξέρουμε λοιπόν για τους Αζτέκους;
Λίγα πράγματα, ομολογουμένως: έτρωγαν σοκολάτα, θυσίαζαν «καραβιές» ανθρώπων στους αλλόκοτους θεούς τους, πριν εξαφανιστούν τελικά από προσώπου γης χάρη στους ισπανούς κονκισταδόρες.
Είναι γνωστοί στη λαϊκή συνείδηση ως βάρβαρη και πολεμοχαρής φυλή, εξαιτίας του -παραφουσκωμένου- γεγονότος του απίστευτου αριθμού των ανθρώπων που σκότωναν.
Ωστόσο, κόντρα στη συνήθη δοξασία, οι Αζτέκοι είχαν αναπτύξει έναν ιδιαίτερο πολιτισμό, μέσα από μια εκπληκτικά περίπλοκη κοινωνική δομή, που έδινε βάση στην υποχρεωτική εκπαίδευση, την πρωτοκαθεδρία της οικογένειας και την τέχνη ως μέσο έκφρασης.
Ακόμα και το σύστημα της δουλείας τους ήταν ιδιαίτερα λεπτομερειακό και «ραφινάτο» (με όρους της εποχής βεβαίως), κάνοντας τη στρωμάτωση της κοινωνίας πραγματικό μάθημα κοινωνιολογίας!
Οι Αζτέκοι δεν ήταν οι ψυχοπαθείς και αιμοσταγείς βάρβαροι που αφηνόμαστε συνήθως να πιστεύουμε, και να γιατί...
Τέχνη


Δεδομένο: Οι Αζτέκοι είχαν ευγενή αθλήματα και ήταν μια ιδιαιτέρως καλλιτεχνική κοινωνία
Άγριοι και απολίτιστοι; Μάλλον το ακριβώς αντίθετο, μιας και η αζτεκική κοινωνία αγκάλιασε πλατιά τις τέχνες, ιδιαίτερα την κεραμική, τη γλυπτική και τη ζωγραφική, με διάφορες τεχνοτροπίες και απεικονιστικές μεθόδους. Οι Αζτέκοι σχεδίαζαν τις στολές των πολεμιστών τους με ιδιαίτερη έμφαση στη λεπτομέρεια, ενώ συχνά έκαναν τατουάζ για να τιμήσουν τη μνήμη τους. Επιπλέον, είχαν μια ιδιαίτερη έφεση στην ποίηση. Όσο για το φίλαθλο πνεύμα τους, επιδίδονταν με πάθος στα σπορ, με το πλέον περίφημο να είναι το Ullamaliztli: το άθλημα περιλάμβανε μια ελαστική μπάλα και παιζόταν σε ένα ειδικά διαμορφωμένο γήπεδο, το Tlachtli. Ο σκοπός του παιχνιδιού ήταν να περάσει η μπάλα μέσα από ένα μικρό πέτρινο «δαχτυλίδι», ήταν ωστόσο ιδιαίτερα δύσκολο, μιας και η μπάλα δεν έπρεπε να αγγίξει το έδαφος και οι παίκτες μπορούσαν να την ακουμπήσουν μόνο τα κεφάλια, τους αγκώνες, τα γόνατα και τους μηρούς τους...
Υποχρεωτική εκπαίδευση


Δεδομένο: Οι Αζτέκοι έστελναν απαραίτητα τα παιδιά τους στο σχολείο
Την ώρα που η έμφαση της κοινωνίας δινόταν στη σωστή ανατροφή των παιδιών μέσα στους κόλπους της οικογένειας, οι Αζτέκοι είχαν θεσπίσει την υποχρεωτική εκπαίδευση για όλα τα παιδιά, μέσα από δημόσια σχολεία. Τα παιδιά των ευγενών πήγαιναν σε διαφορετικά σχολεία, ενώ η εκπαίδευση χωριζόταν και σύμφωνα με το φύλο. Οι γόνοι της αριστοκρατικής τάξης διδάσκονταν από τους ιερείς ιστορία, αστρονομία, τέχνη, καθώς και τρόπους διακυβέρνησης και ηγεσίας. Τα παιδιά της κατώτερης κάστας έπαιρναν εκπαίδευση που τους προετοίμαζε για πολεμιστές, την ίδια στιγμή που τα κορίτσια πήγαιναν σε ιδιαίτερα σχολεία, όπου και μάθαιναν την «οικιακή τέχνη», όπως το μαγείρεμα και την υφαντική. Όλα πάντως τα παιδιά λάμβαναν τη βασική υποχρεωτική εκπαίδευση...
Νικήθηκαν από τις αρρώστιες

Δεδομένο: Οι περισσότεροι Αζτέκοι νικήθηκαν από την ασθένεια, όχι τον πόλεμο
Παρά το γεγονός ότι οι κονκισταδόρες έκαναν ό,τι μπορούσαν για να υποτάξουν τους Αζτέκους, εκείνοι ηττήθηκαν όχι εξαιτίας της στρατιωτικής υπεροχής των Ισπανών, αλλά της νόσου. Στην πραγματικότητα, οι πρώτες επιθέσεις των Ισπανών αποκρούστηκαν με μεθοδικότητα από τους Αζτέκους, οι οποίοι ανάγκασαν μάλιστα τους κονκισταδόρες σε βιαστική οπισθοχώρηση. Οι Αζτέκοι θα είχαν μια καλή πιθανότητα να απωθήσουν τον ισπανό εισβολέα, αν δεν τους αφάνιζε η πρωτοεμφανιζόμενη στην ήπειρο ευλογιά που κόλλησαν από τους Δυτικούς, εξοντώνοντας τους ηγέτες τους: η ζημιά που έπαθαν οι πολιτισμοί της Λατινικής Αμερικής από τις ευρωπαϊκές ασθένειες που μετέφεραν εκεί οι Ισπανοί λογίζεται ανυπολόγιστη, με τις εκτιμήσεις να κάνουν λόγο για περισσότερους από 20 εκατομμύρια νεκρούς αυτόχθονες Αμερικανούς σε μια περίοδο 5 μόλις ετών. Αλλιώς ήταν εξαιρετικά αμφίβολο αν θα «έπεφταν» οι Αζτέκοι στον ισπανικό ζυγό...
Λάθος όνομα


Δεδομένο: Το όνομα «Αζτέκοι» τούς αποδόθηκε πολύ αργότερα
Οι ίδιοι οι Αζτέκοι δεν αποκαλούσαν ποτέ τους εαυτούς τους Αζτέκους! Ήταν το όνομα που τους έδωσαν οι Δυτικοί, το οποίο προήλθε πιθανότατα από μια τοποθεσία που ζούσε η φυλή τον 12ο αιώνα, την Αζτλάν, στο βόρειο τμήμα του σημερινού Μεξικού. Πώς αποκαλούσαν οι ίδιοι οι «Αζτέκοι» τον πολιτισμό τους; Μέξικα, από το οποίο προήλθε φυσικά το όνομα της χώρας του Μεξικού...
Προωθημένο σύστημα μητρώων και καταγραφών

Δεδομένο: Οι Αζτέκοι διέθεταν ένα προηγμένο σύστημα καταγραφής και διατήρησης μητρώων
Το αλφάβητο των Αζτέκων, η γλώσσα N’ahuatl, περιλάμβανε γράμματα-εικόνες (εικονογράμματα) και αποτελούσε ένα ιδιαίτερο είδος γραφής. Η γνώση μάλιστα της καταγραφής της προφορικής γλώσσας ήταν πολύ εξειδικευμένη και εκτελούταν από ειδικά καταρτισμένους γραφείς και ιερείς, που είχαν λάβει ιδιαίτερη εκπαίδευση. Τα μητρώα κρατούνταν σε «χαρτί» καμωμένο από φλοιούς δέντρων ή δέρματα ελαφιών, με τον συνήθη τρόπο γραφής να γίνεται με κάρβουνο, το οποίο χρωματιζόταν κατόπιν από χρωστικές που προέρχονταν από λαχανικά και άλλες ουσίες της Μητέρας Γης. Τι μητρώα κρατούσαν; Φορολογικά στοιχεία, ιστορικά αρχεία, θρησκευτικές καταγραφές εορτών και θυσιών, ακόμα και ποίηση! Έχουν μάλιστα εντοπιστεί και πρόχειρα βιβλία, οι «κώδικες», που περιλαμβάνουν καταγραφές και μητρώα...
Ταφικά έθιμα

Δεδομένο: Οι Αζτέκοι διέθεταν ιδιαίτερα παράξενες ταφικές συνήθειες
Οι Αζτέκοι δεν κρατούσαν τους προγόνους τους σε ιδιαίτερα μέρη για τον σκοπό αυτό, αλλά τους έθαβαν κάτω ή γύρω από τα σπίτια τους. Όταν μάλιστα ο εκλιπών ήταν σημαίνον πρόσωπο, τον αποτέφρωναν συνήθως, καθώς πίστευαν ότι η αποτέφρωση θα μεταμόρφωνε την ψυχή του νεκρού ηγεμόνα ή περίφημου πολεμιστή και θα τον έστελνε κατευθείαν στη δική τους εκδοχή του παραδείσου. Κάποιες μάλιστα φορές οι Αζτέκοι σκότωναν και έθαβαν (ή αποτέφρωναν) ένα σκυλί ταυτόχρονα με τον νεκρό, για να τον καθοδηγήσει στο ταξίδι του στον άλλο κόσμο...
Πώληση παιδιών

Δεδομένο: Οι Αζτέκοι πουλούσαν συχνά τα παιδιά τους ως δούλους
Δεν ήταν ασυνήθιστο στην κοινωνία των Αζτέκων οι φτωχοί να πουλούν τα παιδιά τους ως σκλάβους, ή κάποιες φορές ακόμα και τον εαυτό τους. Κι αυτό γιατί το σύστημα δουλείας που είχαν αναπτύξει έδινε στον σκλάβο τη δυνατότητα να αποπληρώσει κάποια στιγμή τα οφειλόμενα και να ξανακερδίσει την ελευθερία του. Αλλά και η ίδια η δουλεία δεν ήταν στην κοινότητα των Αζτέκων και το πιο δυσβάσταχτο δεινό, μιας και οι σκλάβοι μπορούσαν να παντρευτούν, να κάνουν παιδιά, ακόμα και να διαθέτουν τη δική τους γη. Αν λοιπόν τα οικονομικά κάποιου δεν πήγαιναν καλά, η δουλεία ήταν μια πρώτης τάξεως επιλογή...
Πολυγαμία

Δεδομένο: Οι άντρες της αζτεκικής κοινωνίας μπορούσαν να εξασκήσουν το δικαίωμά τους στην πολυγαμία
Όσο κι αν κάθε Αζτέκος μπορούσε να διαθέτει περισσότερες από μία γυναίκες, το πολυγαμικό σύστημα κυβερνιόταν από πολύ αυστηρούς κανόνες. Η πρώτη σύζυγος κάποιου θεωρούταν η «κύρια» γυναίκα του, η οποία ήταν και η μόνη που παντρευόταν μέσα από επίσημη τελετή. Οι άλλες γυναίκες, οι «δευτερεύουσες», αναγνωρίζονταν επίσης στα μητρώα της κοινότητας, με τον άντρα να έχει την υποχρέωση να συμπεριφέρεται σε όλες τις συζύγους του με τον ίδιο βαθμό σεβασμού. Κι όσο κι αν ο άντρας ήταν η κεφαλή του νοικοκυριού, οι γυναίκες διέθεταν αρκετή θεσμοθετημένη δύναμη μέσα στο σπίτι, με την κοινωνία των Αζτέκων να αναγνωρίζει στη γυναίκα πλήθος δικαιωμάτων και να τη βάζει σε περίοπτη θέση. Οι έξτρα γυναίκες κάποιου συνέβαλλαν στον πλούτο της οικογένειας και θεωρούταν σημάδι κοινωνικής καταξίωσης, ανεβάζοντας τον άντρα στα υψηλά στρώματα της ιεραρχίας. Επόμενο ήταν ότι ο άντρας μπορούσε να έχει όσες γυναίκες ήταν σε θέση να θρέψει. Οι Αζτέκοι επέτρεπαν μάλιστα ακόμα και το διαζύγιο -σε κάποιες περιπτώσεις-, τιμωρούσαν τη μοιχεία όμως (και για τα δύο φύλα) με θάνατο...
Δουλεία

Δεδομένο: Το σύστημα δουλείας των Αζτέκων θεωρείται ιδιαίτερα προωθημένο
Η δουλεία στην κοινωνία των Αζτέκων ήταν ιδιαίτερη και αναμφίβολα πολύ διαφορετική από τα ευρωπαϊκά πρότυπα της εποχής, ακολουθώντας τελείως άλλους κανόνες. Το σημαντικότερο ίσως χαρακτηριστικό ήταν ότι τα παιδιά των σκλάβων δεν ήταν σκλάβοι, την ίδια στιγμή που οι δούλοι μπορούσαν να κατέχουν περιουσία, ακόμα και δικούς τους σκλάβους. Διέθεταν βεβαίως το δικαίωμα στην απελευθέρωση, την οποία μπορούσαν να εξαγοράσουν με το ίδιο ποσό που είχαν λάβει για να πουληθούν ως δούλοι, ενώ κάποιες φορές η ελευθερία τους ήταν τόσο απλή όσο το να καταφέρει ο σκλάβος να φτάσει σε έναν ναό. Αν μάλιστα ο δούλος προσπαθούσε να αποδράσει, μόνο ο κύριός του ή μέλη της στενής του οικογένειας είχαν τη δυνατότητα να τον κυνηγήσουν. Όπως αντιλαμβανόμαστε, η δουλεία ήταν για τους Αζτέκους κάτι τελείως διαφορετικό από τις συνήθεις νόρμες σκλαβιάς που ξέρουμε, ήταν περισσότερο μια μισθωμένη υπηρεσία με κοινωνικές προεκτάσεις παρά μια ανελεύθερη ζωή. Ο φτωχός Αζτέκος είχε πάντα την επιλογή να πουληθεί ως σκλάβος, να τα καταφέρει στη ζωή και όταν νιώσει οικονομικά έτοιμος να αποπληρώσει το χρέος του και να επιστρέψει στην ελευθερία...

Ανθρωποθυσίες


Δεδομένο: Νέα ιστορικά δεδομένα υποδεικνύουν ότι οι ανθρωποθυσίες και ο κανιβαλισμός μπορεί να είχαν να κάνουν με πρωτεϊνικές ανεπάρκειες
Την ώρα που η δημοφιλέστερη θεωρία σχετικά με τις ανθρωποθυσίες των Αζτέκων προστάζει ότι ήταν απλά τελετουργικά για τους αιμοσταγείς θεούς τους ή τρόπος να κρατούν τις μάζες υπό έλεγχο, νέες ανθρωπολογικές μελέτες υποδεικνύουν κάτι τελείως διαφορετικό. Οι εκτιμήσεις κάνουν λόγο για 20.000 περίπου τελετουργικές ανθρωποθυσίες τον χρόνο, με την ιεροτελεστία να περιλαμβάνει απαραίτητα και κανιβαλισμό του πτώματος. Μια ομάδα ανθρωπολόγων λοιπόν, με επικεφαλής τον Michael Harner, υποστηρίζει ότι οι κανιβαλισμοί γίνονταν (μασκαρεμένοι σε θρησκευτική τελετουργία) γιατί η δίαιτα των Αζτέκων ήταν πολύ φτωχή σε κρέας. Αυτή η πρωτεΐνική ανεπάρκεια του λαού καλυπτόταν ενδεχομένως από τον κανιβαλισμό. Η θεωρία ελέγχεται...