Μία (σχεδόν) τέλεια χρονομηχανή

Αν ο χρόνος είναι μόνο ότι μετράνε τα ρολόγια, τότε γιατί μας φαίνεται ατελείωτος όταν πλήττουμε και αδυσώπητος όταν γερνάμε; Νευροψυχολογικοί μηχανισμοί επιτρέπουν στους περισσότερους ανθρώπους να έχουν μια ακριβή αίσθηση του χρόνου και ειδικότερα σε διάσημους μουσικούς ή χορευτές να βρίσκουν πάντα το σωστό ρυθμό;Χάρη στις πρωτοποριακές έρευνες της νευροεπιστήμης, αρχίζουμε να κατανοούμε τόσο τους ψυχοβιολογικούς όσο και τους αδιαφανείς εγκεφαλικούς μηχανισμούς που ρυθμίζουν ή απορυθμίζουν το εγκεφαλικό μας χρονόμετρο.

Όλοι έχουμε διαπιστώσει ότι η αίσθησή μας του χρόνου εξαρτάται και επηρεάζεται από τη ψυχολογική μας διάθεση ή από τη νοητική μας κατάσταση . Για παράδειγμα, ενώ ο χρόνος διάρκειας ενός ονείρου είναι μόλις λίγα λεπτά, έχουμε την εντύπωση ότι διήρκεσε πολλές ώρες. Εξάλλου ο Αϊνστάιν υποστήριξε αυτή τη σχετιστική αίσθηση του χρόνου. Άραγε, γιατί όταν πλήττουμε έχουμε την εντύπωση ότι ο χρόνος δεν περνά, ενώ όταν κάνουμε κάτι ενδιαφέρον ή διασκεδάζουμε ο χρόνος κυλάει χωρίς να το καταλαβαίνουμε; Η εντύπωσή μας ότι ο ανθρώπινος χρόνος ρέει, κυλά και φεύγει με διαφορετικούς ρυθμούς είναι στην πραγματικότητα μία μεταφορά ή ενδεχομένως μία αληθοφανής ψευδαίσθηση. Και το γεγονός ότι αυτή η μεταφορά μας φαίνεται τόσο ρεαλιστική οφείλεται στο ότι η ρεαλιστικότητά της διαμορφώνεται και εξαρτάται από ενδογενείς νευρολογικούς μηχανισμούς, οι οποίοι προφανώς παραμένουν αδιαφανείς στην καθημερινή μας εμπειρία.

Εξάλλου γενικότερα τόσο οι λεγόμενες μεταφορές όσο και οι ψευδαισθήσεις μας δεν είναι σχεδόν ποτέ αυθαίρετες αφού κατά κανόνα προκύπτουν από κάποια δομικά χαρακτηριστικά της λειτουργίας του ανθρώπινου νου.

Εγκεφαλικά χρονόμετρα

Εκτός από τα αφηρημένα μαθηματικά μοντέλα σχετικά με τη φύση του κοσμικού χρόνου τα τελευταία χρόνια έχουν αρχίσει να αναπτύσσονται επιστημονικές θεωρίες και να πραγματοποιούνται συγκεκριμένα πειράματα που επιχειρούν να κατανοήσουν τον υποκειμενικό ή νοητικό χρόνο όπως αυτός βιώνεται από τους ανθρώπους στην καθημερινή τους ζωή. Μάλιστα τα επικρατέστερα σήμερα επιστημονικά μοντέλα σχετικά με την αντίληψη του χρόνου λαμβάνουν σοβαρά υπ’ όψιν τόσο τις καθημερινές εμπειρίες και τις ανάγκες των προσώπων όσο και την επιρροή των συναισθηματικών τους καταστάσεων.

Κοινός παρονομαστής και αφετηρία των σύγχρονων νευροψυχολογικών μοντέλων του νοητικού χρόνου είναι η παραδοχή ότι υπάρχει ένας κεντρικός εγκεφαλικός μηχανισμός για την μέτρηση του χρόνου, ένα είδος εγκεφαλικής κλεψύδρας που συσσωρεύει και καταμετρά στιγμές του νοητικού χρόνου. Ένας συσσωρευτής δευτερολέπτων όπως τον αποκαλεί ο Mark Whitman επιφανής νευροεπιστήμονας στην Ψυχιατρική σχολή του πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας που εδώ και χρόνια μελετά τις εγκεφαλικές προϋποθέσεις της αίσθησης του χρόνου. Ο Whitman παρομοιάζει το εγκεφαλικό μας χρονόμετρο με ένα νευρωνικό εκκρεμές που η κάθε του αιώρηση αντιστοιχεί στο τικ τακ ενός μηχανικού ρολογιού. Στην πραγματικότητα πρόκειται για ένα ή περισσότερα νευρωνικά κυκλώματα η λειτουργία των οποίων συνιστάται στο ότι απλώς καταγράφουν νευρικές ώσεις ενώ ο συνολικός αριθμός των καταγεγραμμένων νευρικών ώσεων αντιστοιχεί στην χρονική διάρκεια στην οποία έλαβε χώρα μία πράξη. Το ζήτημα βέβαια είναι αν αυτά τα νευρωνικά χρονόμετρα καταγράφουν παθητικά χρονικές στιγμές ή αν αντίθετα τις δημιουργούν. Εξάλλου τα δευτερόλεπτα, τα λεπτά και οι ώρες είναι μία αυθαίρετη ανθρώπινη διαίρεση του χρόνου.

Πάντως από τις σχετικές έρευνες αυτού του μηχανισμού προκύπτουν μερικά εξαιρετικά χρήσιμα συμπεράσματα "σύμφωνα με το καθιερωμένο γνωστικό μοντέλο όσο περισσότερο προσοχή δίνουμε στο χρόνο, τόσο αυξάνεται η υποκειμενική αίσθηση της διάρκειάς του" υποστηρίζει ο Whitman. Αυτό συμβαίνει γιατί τα τικ τακ του νευρονικού χρονομέτρου συσσωρεύονται μονάχα όποτε εστιάζουμε την προσοχή μας στο χρόνο ή όταν βρισκόμαστε σε κατάσταση επιφυλακής. Πράγματι όπως διαπίστωσαν πειραματικά όποτε εστιάζουμε την προσοχή μας η συχνότητα των νευρικών ώσεων αυξάνει συνεπώς αυξάνει και η συχνότητα των ώσεων που καταγράφονται από την εγκεφαλική κλεψύδρα.

Ο νους ως χρονομηχανή

Αρχίζουμε να υποψιαζόμαστε γιατί και κυρίως το πως η ψυχολογική μας διάθεση μπορεί να επηρεάζει την υποκειμενική μας αντίληψη του χρόνου. Αυξάνοντας ή μειώνοντας τα νευρωνικά σήματα, θέτουμε σε κίνηση ή αδρανοποιούμε τους χρονοδείκτες του εγκεφαλικού μας ωρολογικού μηχανισμού, δηλαδή σα να λέμε, θέτουμε σε κίνηση "τους κόκκους άμμου" στην εγκεφαλικής μας κλεψύδρα! Ίσως γι' αυτό, όταν βαριόμαστε ή όταν βιώνουμε κάτι παθητικά, έχουμε την εντύπωση ότι ο χρόνος δεν περνά : η προσοχή μας παγιδεύεται στο συνεχές παρόν.

Που όμως εντοπίζονται αυτά τα εγκεφαλικά χρονόμετρα; Για την ώρα οι απόψεις των επιστημόνων διίστανται ορισμένοι υποστηρίζουν ότι αυτή η εγκεφαλική κλεψύδρα βρίσκεται κάπου μεταξύ παρεγκεφαλίδας και των βασικών γαγγλίων. Άλλοι θεωρούν ότι τέτοιες διάσπαρτες κλεψύδρες βρίσκονται διάσπαρτες σε διάφορες περιοχές του εγκεφάλου.

Το περίεργο είναι ότι ο ανθρώπινος νους, αυτή η πολύπλοκη βιολογική χρονομηχανή, παραβιάζει καταφανώς και συστηματικά κάθε χρονικό περιορισμό. Δηλαδή μόνο ο ανθρώπινος νους φαίνεται πως μπορεί να υπερβαίνει το φράγμα του χρόνου, επιτρέποντάς μας να πραγματοποιούμε χρονικά ταξίδια. Όχι μόνο μας επιτρέπει να ανασυγκροτούμε το πιο μακρινό μας παρελθόν, αλλά μας παρέχει και τη δυνατότητα να σχεδιάζουμε το απώτερο μέλλον μας.

Πηγή:enet.gr