Sagrada Família: Ο ναός του Antoni Gaudí που κατασκευάζεται επί 144 χρόνια

Είναι ίσως η πιο ιδιαίτερη και αμφιλεγόμενη εκκλησία που σχεδιάστηκε ποτέ. Φέρει την προσωπική σφραγίδα του δημιουργού της και στη μακρά ιστορία της δίχασε πολλές φορές τους κατοίκους της Βαρκελώνης: για το αν επισκιάζει ή όχι τον καθεδρικό της πόλης, για το τολμηρό και πρωτότυπο σχέδιο του Gaudí καθώς και αν θα έπρεπε να ακολουθηθεί και μετά τον θάνατο του και, πιο πρόσφατα, για το αν μπορεί ή όχι να περάσει σήραγγα του Μετρό κάτω από αυτήν χωρίς να την επηρεάσει στατικά.

Πρόκειται για την Sagrada Família, την εκκλησία που θεμελιώθηκε στη Βαρκελώνη το 1882, και αναμένεται να ολοκληρωθεί το 2026.

Η “Basílica y Templo Expiatorio de la Sagrada Familia” (Βασιλική και Εξαγνιστική Εκκλησία της Αγίας Οικογενείας) όπως είναι το πλήρες όνομα της, είναι το μεγαλύτερο σε κλίμακα και σημασία έργο του Καταλανού αρχιτέκτονα Antoni Gaudí που, αν και αφιέρωσε τα τελευταία χρόνια της ζωής του αποκλειστικά σε αυτό, όταν πέθανε το 1926 είχε ολοκληρωθεί λιγότερο από το ένα τέταρτο του κτιρίου. Οι εργασίες συνέχισαν υπό την επίβλεψη του Domènec Sugrañes i Gras αλλά αργότερα διακόπηκαν από τον Ισπανικό Εμφύλιο Πόλεμο (1936 -1939) και συνεχίστηκαν μόλις την δεκαετία του 1950. Ο ρυθμός των εργασιών υπήρξε αργός, αφού δεν χρηματοδοτείται από κρατικά ή εκκλησιαστικά κονδύλια αλλά αποκλειστικά από τις δωρεές πιστών και τα εισιτήρια των επισκεπτών. Το 2005 η εκκλησία αν και ακόμη ημιτελής, ανακηρύχθηκε Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Unesco. Το 2010 η κατασκευή του ναού έφτασε στην μέση και αναμένεται να ολοκληρωθεί το 2026, ακριβώς 100 χρόνια από τον θάνατο του Gaudí.

Η έμπνευση για την ανέγερση της Sagrada Família ανήκει στον Josep Maria Bocabella, έναν Καταλανό βιβλιοπώλη και ιδρυτή του “Asociación Espiritual de Devotos de San José” (Πνευματικός σύνδεσμος των πιστών του Α. Ιωσήφ) που επισκέφθηκε το Βατικανό το 1872 και επέστρεψε με την ιδέα να κτίσει έναν ναό εμπνευσμένο από την Basilica della Santa Casa στο Loreto.

Οι εργασίες την κατασκευή της κρύπτης του ναού ξεκίνησαν στις 19 Μαρτίου 1882, ημερομηνία του εορτασμού του Αγίου Ιωσήφ, σε σχέδια του επικεφαλή αρχιτέκτονα Francisco de Paula del Villar. Το αρχικό σχέδιο του Villar προέβλεπε έναν τυπικό ναό Νέο-γοτθικού ρυθμού. Ο ίδιος όμως αποσύρθηκε από το project στις 18 Μαρτίου του επόμενο έτους και την θέση του πήρε ο Antoni Gaudí που τροποποίησε εκ βάθρων τα σχέδια σύμφωνα με την δική του ιδιαίτερη αρχιτεκτονική γλώσσα, συνδυάζοντας τον Γοτθικό ρυθμό με στοιχεία Art Nouveau.

Sagrada Família, Floorplan

Αν και δεν είναι καθεδρικός ναός (έδρα επισκόπου), η Sagrada Família σχεδιάστηκε εξαρχής σε αυτή την κλίμακα. Η κάτοψή της ακολουθεί την χαρακτηριστική πολύπλοκη τυπολογία των Ισπανικών Γοτθικών Καθεδρικών, όπου το μήκος του ναού είναι μικρό σε σχέση με το πλάτος του και πλαισιώνεται από πολλά μικρότερα παρεκκλήσια. Η βασική απόκλιση του σχεδίου από τα συμβατικά, είναι η προσθήκη μιας τετράγωνης αψιδωτής στοάς που περικλείει τον ναό και συνδέει τους νάρθηκες και των τριών εισόδων του. Ωστόσο η κάτοψη δεν προδίδει σε καμία περίπτωση την πολυπλοκότητα και τις καινοτομίες που εισήγαγε ο Gaudí.

Οι τρεις όψεις του κτιρίου έχουν σχεδιαστεί ως διαφορετικές θεματικές ενότητες: η Ανατολική όψη αντλεί την θεματολογία της από τη γέννηση του Χριστού, η Δυτική από το Πάθος του και η Νότια, που περιλαμβάνει την κεντρική είσοδο και σήμερα είναι υπό κατασκευή, θα είναι αφιερωμένη στην Δόξα του Χριστού και θα αναπαριστά την ανάβαση προς τον Θεό και την Τελική Κρίση.

Η όψη της Γέννησης ολοκληρώθηκε το 1930 και είναι ένα από τα τμήματα των οποίων την κατασκευή επέβλεψε ο ίδιος ο Gaudí.

Σύμφωνα με το χαρακτηριστικό ύφος του αρχιτέκτονα, οι παραστάσεις της πλαισιώνονται από περίτεχνα ανάγλυφα με αναφορές στη φύση και έντονο συμβολικό χαρακτήρα, τις οποίες ο Gaudí είχε αρχικά φανταστεί βαμμένες σε διάφορα και έντονα  χρώματα ώστε να είναι πιο ρεαλιστικά.

Η όψη που βλέπει την ανατολή – γέννηση του ήλιου, είναι χωρισμένη σε τρεις στοές που η κάθε μία αντιπροσωπεύει μια αρετή: Ελπίδα, Φιλανθρωπία, Πίστη. Πάνω από την πύλη του Ιησού στην “στοά της Φιλανθρωπίας” ορθώνεται το “Δέντρο της Ζωής”.

Την όψη της γέννησης συμπληρώνουν τέσσερα κωδωνοστάσια που είναι αφιερωμένα στους άγιους Βαρνάβα,  Ματθαίο, Σίμωνα και Θαδδαίο.

Ο Gaudí γνώριζε ότι ο ναός δεν επρόκειτο να ολοκληρωθεί κατά τη διάρκεια της ζωής του. Έτσι, επέλεξε να ξεκινήσει από την όψη της Γέννησης ώστε να δώσει ένα υπόδειγμα με βάση το οποίο να συνεχίσουν οι εργασίες, αλλά και γιατί ήταν η πιο ελκυστική για το κοινό, που αναμφίβολα θα ένιωθε διαφορετικά απέναντι στο έργο αν έβλεπε να ολοκληρώνεται πρώτη η όψη του Πάθους.

Η όψη του Πάθους είναι προσανατολισμένη προς την Δύση -άλλο ένα στοιχείο συμβολισμού- και σε αντίθεση με την όψη της Γέννησης, χαρακτηρίζεται από αυστηρές, σχεδόν ευθείες γραμμές, λιτό διάκοσμο και σκελετωμένες φιγούρες που αναπτύσσονται σε σχήμα “S” επάνω της με αποκορύφωμα τον Χριστό στον σταυρό.

Υποστηρίζεται από 6 κεκλιμένους κίονες που είναι σχεδιασμένοι σαν κορμοί δέντρων. Πάνω τους, στηρίζεται αέτωμα από οκτώ οστεόμορφους κίονες και καταλήγει στον εσταυρωμένο πάνω από τον οποίο  απεικονίζεται  το σκισμένο καταπέτασμα του ναού του Σολομώντα.

Χωρίζεται κατ’ αντιστοιχία σε τρεις στοές αφιερωμένες στις ίδιες αρετές, ενώ τα τέσσερα κωδωνοστάσια αυτής της όψης είναι αφιερωμένα στους άγιους Ιάκωβο (του Αλφαίου), Θωμά, Φίλιππο και Βαρθολομαίο. Τέλος, μία φιγούρα από μπρούτζο καθισμένη ανάμεσά τους, αναπαριστά τον Αναστηθέντα Χριστό.

Ξεκίνησε να κατασκευάζεται το 1954 σύμφωνα με τα σχέδια του Gaudí που ήθελε η όψη αυτή να προκαλεί δέος στον επισκέπτη και σκόπευε να χρησιμοποιήσει chiaroscuro για να την κάνει ακόμη πιο αυστηρή, υποδηλώνοντας το μέγεθος και την βιαιότητα του Πάθους του Χριστού.

Η τρίτη και σημαντικότερη όψη με πρόσβαση στο κεντρικό κλίτος του ναού, κατασκευάζεται από το 2002 και είναι αφιερωμένη στην Ανάληψη του Ιησού. Θα την κοσμούν σκηνές από την τελική κρίση, την ουράνια βασιλεία αλλά και το καθαρτήριο και την κόλαση, καθώς και αναπαραστάσεις των 7 θανάσιμων αμαρτημάτων στην βάση της και των επτά ουράνιων αρετών ψηλότερα.

Είναι προσανατολισμένη στον Νότο με αποτέλεσμα να είναι λουσμένη στο φως κατά το μεγαλύτερο κομμάτι της ημέρας, άλλο ένα στοιχείο που συμβολίζει την χαρά, την πνευματική αγαλλίαση.  Τα τέσσερα κωδωνοστάσια αυτής της όψης θα είναι αφιερωμένα στους άγιους Ανδρέα, Πέτρο, Παύλο και Ιάκωβο και ανάμεσα τους η λέξη “πιστεύω” θα είναι γραμμένη στα λατινικά (credo).

Ο αρχιτέκτονας, αντιλαμβανόμενος ότι η κύρια όψη θα ολοκληρωνόταν σε βάθος χρόνου, άφησε σχέδια με την γενική εικόνα του τελικού αποτελέσματος, επιθυμώντας οι μελλοντικοί αρχιτέκτονες που θα επέβλεπαν την ολοκλήρωση του έργου να μπορέσουν να συμπεριλάβουν και στοιχεία δικής τους έμπνευσης στο κτίριο.

Η σύνθεση του Gaudí περιλαμβάνει συνολικά 18 πύργους- κωδωνοστάσια, συμπεριλαμβανομένων των δώδεκα που προαναφέρθηκαν. Το ψηλότερο από αυτά, με ύψος 170 m, χωροθετείται πάνω από το κέντρο του κυρίως ναού και είναι αφιερωμένο στον Χριστό. Περιστοιχίζεται από τέσσερα χαμηλότερα ύψους 125 m που αντιπροσωπεύουν τους τέσσερις ευαγγελιστές. Το σύνολο συμπληρώνεται από ένα ακόμη, λίγο χαμηλότερο πάνω από την πίσω όψη με τα επτά παρεκκλήσια, αφιερωμένο στην Παναγία.

Όταν ολοκληρωθεί θα είναι ο ψηλότερος ναός στον κόσμο αφού θα φτάνει τα 170m , ένα μέτρο χαμηλότερα από τον λόφο Montjuïc – ο ίδιος ο Gaudi το θέλησε έτσι, ώστε το έργο του να μην υπερβαίνει εκείνο του δημιουργού.

Η συνολική εικόνα του κτιρίου με τους 18 πύργους έχει την μορφή πολυεπίπεδης πυραμίδας, για αυτό ο Gaudí θεωρούσε καταλληλότερα σημεία θέασης εκείνα που θα επέτρεπαν στον παρατηρητή να εκτιμήσει τον όγκο και την σύνθεση του κτιρίου, στις τέσσερις γωνίες του. Έτσι, μπορεί κανείς να δει ταυτόχρονα δύο όψεις μαζί υπό γωνία 30°, καθώς και το σύνολο σχεδόν των κωδωνοστασίων. Με αυτό το σκεπτικό πρότεινε να διατηρηθεί ελεύθερος ο περιβάλλον χώρος που επέτρεπε την ανεμπόδιστη διαγώνια θέασή του από τις τέσσερις πλευρές.

Αν και το σχέδιο του για την ασυνήθιστη Placa Estrellada δεν εφαρμόστηκε, αργότερα διανοίχτηκε η Avinguda Gaudi που συμπίπτει με το ένα σημείο θέας που είχε προτείνει αρχικά ο  Gaudi , ενώ μετέπειτα σχεδιάστηκαν δυο πλατείες μπροστά από τις πλευρικές όψεις. Το σύγχρονο ρυμοτομικό σχέδιο προβλέπει την διατήρηση ελεύθερου χώρου πλάτος 60m στα δύο οικοδομικά τετράγωνα της συμβολής της Avinguda Gaudi με την κύρια όψη του κτιρίου.

Στο εσωτερικό, ο αρχιτέκτονας εφάρμοσε έναν κάναβο 7.5 m. Πρόθεσή του ήταν να μπορεί ο επισκέπτης στην κύρια είσοδο να βλέπει τους επάλληλους θόλους και για το λόγο αυτό το ύψος της οροφής αυξάνεται σταδιακά. Οπές στο δάπεδο επιτρέπουν στον επισκέπτη την θέα της υπόγειας κρύπτης.

Οι κίονες είναι ειδικά σχεδιασμένοι από τον Gaudí και διακλαδίζονται ώστε να κατανέμεται το φορτίο, ενώ οι διατομές τους είναι μεταβλητές: ξεκινούν π.χ.  από τετράγωνες γίνονται σταδιακά οκταγωνικές, δεκαεξάπλευρες και στην συνέχεια κυκλικές.

Το αρχιτεκτονικό αυτό εύρημα δίνει μια τρισδιάστατη επιφάνεια, σε ολόκληρο το εσωτερικό. Άλλωστε είναι δύσκολο να βρει κανείς επίπεδη επιφάνεια, αφού οργανικές μορφές συνθέτονται με μοναδικό και εξαιρετικά πολύπλοκο, γλυπτό σχεδόν τρόπο.

Ο ναός καθαγιάστηκε στις 07.11.2010 από τον Πάπα Βενέδικτο τον XVΙ και λειτουργεί πια ως χώρος λατρείας, ενώ παραμένει ένα από τα κτίσματα που αξίζει να επισκεφτεί ο καθένας.