Το τέλος των ανδρών

Οι γυναίκες μεταλλάσσονται σε αυτοδύναμο φύλο. Aλλά ποιος είπε ότι αυτό είναι καλό νέο;

Ναι, μας τα 'χουν ξαναπεί. Οι άνδρες εξαφανίστηκαν, οι γυναίκες άλλαξαν. Τώρα όμως ο πράγματι σκανδαλωδώς πιασάρικος τίτλος The End of Men του πρόσφατου βιβλίου της Χάνα Ρόζιν, δημοσιογράφου του αξιοσέβαστου The Atlantic, μπορεί και να λέει αλήθεια, το τέλος είναι κοντά. Σύμφωνα με αυτό, μια νέα, σύγχρονη μητριαρχία αρχίζει να ριζώνει και να αλλάζει την κοινωνία στις Ηνωμένες Πολιτείες. Μερικά στοιχεία: το 2009 οι Αμερικανίδες εργαζόμενες υπερέβαιναν σε αριθμό τους άνδρες εργαζόμενους για πρώτη φορά. Τους ξεπερνούν επίσης σε πανεπιστημιακά πτυχία, ενώ αρχίζουν να τους πετούν έξω ακόμα και από τις μέχρι πρότινος ανδροκρατούμενες επιστημονικές και τεχνολογικές σπουδές. Όλο και περισσότερα νοικοκυριά στηρίζονται αποκλειστικά στο εισόδημα της γυναίκας για να ζήσουν (περίπου το 64% στην Πολιτεία της Ουάσιγκτον). Και από τα 15 ταχύτερα αναπτυσσόμενα επαγγέλματα, τα 12 κυριαρχούνται από γυναίκες. Η Ρόζιν συνεχίζει με γεγονότα απ' όλο τον πλανήτη που ενισχύουν τη θεωρία της: την πρώτη ανοιχτά λεσβία αρχηγό κράτους στην Ισλανδία, το 80% των μορφωμένων Βραζιλιάνων γυναικών που καταλαμβάνουν κορυφαίες θέσεις εργασίας, την πλειοψηφία των γυναικών βουλευτών στη Ρουάντα κ.λπ.

Δεν πρόκειται όμως για άλλη μία βαρετή απαρίθμηση προόδου γυναικείων ζητημάτων αλλά για μια κοσμογονική αλλαγή. Εδώ και τώρα, μπροστά στα μάτια μας, λέει η Ρόζιν, συμβαίνει αυτό που δεκαετίες τώρα ονειρεύονταν οι παραδοσιακές φεμινίστριες.

ΖΑΛΙΣΜΕΝΕΣ ΑΜΑΖΟΝΕΣ  

«H μεγάλη, ταλαίπωρη μεσαία τάξη, εκεί όπου οι διαφορές μεταξύ ανδρών και γυναικών ήταν πάντα διακριτές, μετατρέπεται σιγά-σιγά σε μητριαρχία, με τους άνδρες ολοένα και πιο απόντες από το εργατικό δυναμικό και από το σπίτι και τις γυναίκες να γίνονται ολοένα και περισσότερο εκείνες που παίρνουν τις αποφάσεις», γράφει.

Πώς συνέβη αυτό; Οι γυναίκες, αξιοποιώντας τις ευκαιρίες που προέκυψαν μέσα από τις οικονομικές αλλαγές των τελευταίων ετών, ανασυντάχθηκαν, ανασκουμπώθηκαν, έμαθαν καινούργια κόλπα και πήραν το τιμόνι στους τομείς εισοδημάτων, μόρφωσης, καριέρας και εξουσίας. Από την άλλη, οι σύγχρονοι άνδρες υπέστησαν την εξής μαζική καταστροφή: υπήρξαν τα κύρια θύματα της οικονομικής κρίσης και αποδείχτηκαν ανίκανοι να προσαρμοστούν στις νέες συνθήκες. Σύμφωνα με τη Ρόζιν, μια ολόκληρη στρατιά πάλαι ποτέ περήφανων Αμερικανών breadwinners έχει μεταμορφωθεί σε άνεργους και καμιά φορά και άεργους νωχελικούς γάτους που ζεσταίνουν το σπίτι.

Η πρώτη φορά που η συγγραφέας το παρατήρησε αυτό ήταν στην παραθαλάσσια πόλη όπου συνήθως έκανε διακοπές με την οικογένειά της, ένα μέρος το οποίο κάποτε έσφυζε από γεροδεμένους άνδρες που έπιναν μπίρες μετά τη δουλειά και πηγαινοέρχονταν στους δρόμους τα απογεύματα. Το τελευταίο καλοκαίρι, γράφει η Ρόζιν, αυτά τα θορυβώδη αρσενικά ήταν εξαφανισμένα, χτυπημένα από την ύφεση και τις απολύσεις. Αντ' αυτών, οι δρόμοι και τα φορτηγάκια και τα μαγαζιά ήταν γεμάτα γυναίκες. Μία από αυτές και στη συνέχεια μια σειρά από άλλες που μελέτησε, επιβεβαίωσαν τη θεωρία που η Ρόζιν είχε διατυπώσει πριν από δύο χρόνια σε ένα άρθρο από το οποίο ξεκίνησαν όλα. Ότι οι νεαρές γυναίκες όχι απλά ταΐζουν το σπίτι και τα παιδιά τους αλλά θεωρούν την παρουσία ενός άνδρα μέσα σε αυτό περιττή. Το ρεζουμέ μετά τη συνέντευξη που πήρε από μια ντόπια ανύπαντρη μητέρα ήταν: «Γιατί να είμαι με τον πατέρα της μικρής και να έχω άλλο ένα στόμα να θρέψω;»

«Ιστορικά, οι άνδρες είναι αδύναμοι να φανούν ευέλικτοι πάνω σε νέους ρόλους και τρόπους ύπαρξης», εξηγεί η Ρόζιν. «Δεν δίνουν στον εαυτό τους μεγάλη ποικιλία επιλογών. Η ιδέα μας για το τι σημαίνει να είσαι άνδρας είναι πολύ πιο στενή από την αντίληψή μας του τι σημαίνει να είσαι γυναίκα». Και συνεχίζει, «οι αξίες που παραδοσιακά συνδέαμε με την αρρενωπότητα, όπως η δύναμη και η επιθετικότητα, δεν εξυπηρετούν πια τους άνδρες στη νέα οικονομία».

Πολλοί κριτικοί είπαν ότι το βιβλίο σε πολλά σημεία του αντιφάσκει -και για την ακρίβεια, διαβάζοντάς το θα έλεγες ότι αναιρεί τον ίδιο του τον τίτλο- αφού οι αποδείξεις πως το τέλος των ανδρών αργεί πολύ ακόμα σε όλο τον πλανήτη είναι πολύ περισσότερες από τα στατιστικά για την άνοδο των γυναικών, ωστόσο δεν μπορείς να αρνηθείς μερικές αλήθειες που ισχύουν για την Αμερική: ο γάμος αρχίζει πια να σπανίζει στη μεσαία τάξη, τα περισσότερα παιδιά που γεννιούνται από γυναίκες κάτω των 30 είναι από ανύπαντρες μητέρες και τα κορίτσια όπως είπαμε έχουν καταλάβει τα πανεπιστημιακά campus κερδίζοντας κάθε χρόνο το 60% των πτυχίων.

ΤΟ ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΤΗΣ ΣΚΥΛΑΣ

Φυσικά η συγγραφέας δεν πανηγυρίζει ακριβώς με όλα αυτά. Παραδέχεται ότι όλες οι νέες θέσεις εργασίας που προέκυψαν για τις γυναίκες της μικρομεσαίας τάξης μετά την κρίση δεν είναι σε γραφεία διοίκησης εταιριών αλλά σε χαμηλόμισθους και γυναικοκρατούμενους τομείς, όπως η νοσηλευτική, η φροντίδα παιδιών ή το κέτερινγκ.

«Αν αυτή είναι η επερχόμενη μητριαρχία, τότε μάλλον είναι αναπάντεχα φτωχή!» γράφει με φλέγμα η Μαίρη Μπερντ της Guardian, η οποία, όπως και άλλες Βρετανίδες, βρίσκει εξαιρετικά φτωχή σε στοιχεία και τη θεωρία της Ρόζιν: «Πραγματικά δεν ξέρω τι να υποθέσω με όλα αυτά τα νούμερα που αραδιάζει αλλά μου φαίνονται προσεκτικά επιλεγμένα για να υποστηρίξουν μια ακραία θέση».

Ο δρόμος είναι μακρύς ακόμα και οι αλλαγές δεν γίνονται από τη μια μέρα στην άλλη, είναι το βασικότερο επιχείρημα της Αμερικανίδας ενάντια στους επικριτές της. Ωστόσο όντως παραδέχεται, για παράδειγμα, πως το υψηλό ποσοστό γυναικών breadwinners στην Ουάσιγκτον οφείλεται στον υψηλό αριθμό νεαρών ανύπαντρων μητέρων από υποβαθμισμένες περιοχές ή ότι το χάσμα στους μισθούς εξακολουθεί να υπάρχει.

To ξέρουμε, λέει, ότι οι γυναίκες αποτελούν μόνο το 4% των CEO στις 500 επιχειρήσεις που βγάζει πρώτες κάθε χρόνο το Fortune ή ότι υπάρχουν μόνο 17 θηλυκές επικεφαλής κρατών από τους 180.

Γιατί όμως; «Διότι μια φιλόδοξη γυναίκα καριέρας αντιμετωπίζει σήμερα ένα σοβαρό πρόβλημα brand identity. Κάθε φορά που φτάνει ψηλά, θεωρείται "ανώμαλη" και κατηγορείται ότι παραβιάζει βασικά θηλυκά χαρακτηριστικά (ζεστασιά, μητρικό ένστικτο, ομαδικό πνεύμα). Είναι μια ομαδική παγίδα που έχει πετύχει: οι γυναίκες δεν φτάνουν ψηλά γιατί το να φτάσουν ψηλά τις κάνει να δείχνουν αντι-θηλυκές». Ή απλά υστερικές.

Όλοι έχουμε να ανακαλέσουμε και από ένα εργασιακό περιστατικό: «Όταν μια γυναίκα-στέλεχος υψώνει τους τόνους για να διαφωνήσει με μια απόφαση ή να επιπλήξει, μια λέξη σχηματίζεται συνήθως στο μυαλό των συναδέλφων της: BITCH. Όταν το κάνει ένας άνδρας-στέλεχος σπάνια θα υπάρξει κανείς που θα σκεφτεί "κάθαρμα" ή "μ…α"», εξηγεί αναλυτικά σε ένα κεφάλαιο η Ρόζιν.

Είναι θέμα μεθόδου. Μια πρόσφατη μελέτη έδειξε ότι τα αγόρια απόφοιτοι ενός πανεπιστημίου είχαν βρει δουλειά με αρχικό μισθό υψηλότερο απ' ό,τι οι συμφοιτήτριές τους. Η αιτία ήταν ότι (hellooo!) το 57% των αγοριών είχε διαπραγματευτεί την αμοιβή του έναντι μόλις του 7% των κοριτσιών. Αυτό είναι το παράδοξο: ενώ οι γυναίκες δεν είναι κακές στα παζάρια γενικά (διαπραγματεύονται μια χαρά για την εταιρία τους, για τα παιδιά ή για φίλους τους), είναι διστακτικές στο να απαιτήσουν για τον εαυτό τους.

Και μια άλλη έρευνα έδειξε πως όταν το κάνουν, όταν σπάνε τα στερεότυπα και προμοτάρουν καλά τον εαυτό τους και απαιτούν αναγνώριση για τη δουλειά που κάνουν ή αύξηση, τιμωρούνται γι' αυτό. Ο κόσμος τις θεωρεί δυσάρεστες, δεν τις θέλει για συναδέλφους, αφεντικά ή υπαλλήλους και απορρίπτει το αίτημά τους για αύξηση.

ΑΥΤΟΓΚΟΛ

Άρα, μέχρι στιγμής, όλες οι ενδείξεις λένε ότι αυτός ο αργός θάνατος των αρσενικών είναι ό,τι χειρότερο για την καθημερινότητα μιας δυτικής γυναίκας. Αν οι άνδρες όντως εξαφανίζονται, την έχουμε άσχημα και όσες από εμάς γυρίζουν κατάκοπες κάθε μέρα από τα γραφεία τους σε σπίτια και οικογένειες που συντηρούνται κυρίως από το δικό τους μισθό το ξέρουν ήδη.

«Το βιβλίο μου δεν είναι φεμινιστικό μανιφέστο», απολογείται η συμπαθέστατη Χάνα. «Απλώς καταγράφω μια τάση. Φυσικά και δεν γιορτάζω το τέλος των ανδρών αφού αυτό δεν είναι καλό για τις γυναίκες ούτε μεταφράζεται σε ευτυχία προσωπικής ζωής, το αντίθετο. Ειδικά για όσες έχουν ανώτατη παιδεία είναι μεγάλο κακό: το σύστημα δεν τους έχει προσφέρει καμία διευκόλυνση και πρέπει να τα κάνουν όλα μόνες τους. Έχουν αναλάβει νέους ρόλους χωρίς να ξεφορτωθούν τους παλιούς».

Οι άνδρες πάλι μοιάζουν να ξεφορτώνονται ό,τι καλό είχαν. Οι ανθρωπολόγοι υπονοούν ότι οι νεαροί σήμερα έχουν μεταλλαχθεί από την ψηφιακή εποχή, ο εγκέφαλός τους καλωδιώνεται και αδυνατούν να χειριστούν ανθρώπινες σχέσεις, ειδικά σχέσεις με γυναίκες ίσου εργασιακού στάτους, υιοθετώντας τελικά μια μισογύνικη μενταλιτέ. Άρα τα νέα είναι ακόμα χειρότερα για τις νεότερες.

Ο άνδρας-νοικοκυρά που εξαπλώνεται ανάμεσα στους 30άρηδες και 40άρηδες είναι σαφώς προτιμότερος από ένα μισογύνη. Ή μήπως όχι; «Η αλήθεια είναι πως δεν ασχολήθηκα ούτε έλυσα το θέμα του νέου ανδρισμού και τι θέλουμε να διατηρήσουμε από αυτόν», λέει η Ρόζιν. Αλλά ας σηκώσει το χέρι όποια δεν θα ήθελε πίσω τον κουβαλητή της εποχής των μπαμπάδων και των παππούδων μας.

Ας το παραδεχτούμε: αν δεις έναν άνδρα μέρα μεσημέρι στο πάρκο με το παιδί του στο καρότσι, η μεγαλύτερη πιθανότητα είναι να αναρωτηθείς τι πάει λάθος στη ζωή του. Ό,τι και αν λέει μια γυναίκα στον περίγυρό της για το αντίθετο, αυτή η κατάσταση είναι απλώς άλλη μια μοίρα που αποδέχεται, μια δυσάρεστη αλήθεια που ξεκίνησε ως προσωρινή φάση αλλά κινδυνεύει να γίνει νόρμα. Και κατά βάθος δεν θα είχε καμία αντίρρηση να έχει αύριο ένα σύζυγο που να μπορεί να τη στηρίξει οικονομικά ακόμα και αν εκείνη κόψει ταχύτητα, να μείνει και λίγο σπίτι με τα παιδιά ή να μάθει να φτιάχνει κανένα γλυκό παραπάνω. Και επίσης, αλήθεια, ποια θέλει να ζει σε έναν κόσμο όπου οι άνδρες είναι λιγότερο μορφωμένοι από την ίδια, κερδίζουν λιγότερα χρήματα και βρίσκονται στο περιθώριο της οικογενειακής ζωής; Ακούγεται το πιο αντιερωτικό data που είχαμε να αντιμετωπίσουμε ποτέ. Ειλικρινά, δεν ήταν προτιμότερη η (πολύ παλιά) εποχή που αν είχες το κίνητρο και τα μέσα να μορφωθείς έλαμπες ανάμεσα σε έναν ωκεανό από πνευματικά και κοινωνικά ισάξια (και ανώτερά σου) αρσενικά που σου φέρονταν σαν πριγκίπισσα;

«Έχει λοιπόν ο φεμινισμός ζημιώσει τους άνδρες; Και αν ναι, μήπως τελικά οι φεμινίστριες πυροβολούν τον εαυτό τους στο πόδι με το να μετατρέπουν τους διά βίου συμμάχους τους σε μνησίκακα και περιττά αρσενικά;» διερωτάται μια άλλη Βρετανή αρθρογράφος, η Σίλια Γουόλντεν.

Έχετε σκεφτεί γιατί μας αρέσει το Mad Men;  Γιατί όλα τα υπόλοιπα τηλεοπτικά μοντέλα ανδρών είναι ελάχιστα σέξι. «Η γενική εικόνα του άνδρα στις αμερικανικές sitcoms είναι ενός εντελώς ηλίθιου. Έχουμε συνηθίσει μέσα από την τηλεοπτική κουλτούρα στην εικόνα ενός άνδρα που δεν έχει καμία σχέση με την όμορφη και multitasking σύζυγό του. Κάτι σαν τον Χόμερ Σίμσον. Νομίζεις ότι η βιομηχανία διοικείται από μια φυλή σκληροπυρηνικών φεμινιστριών», λέει η Ρόζιν.

Η ιδέα του νέου είδους άνδρα συζητιόταν ήδη πριν από το μιλένιουμ αλλά πάντα έμοιαζε να υπάρχει περισσότερο στο μυαλό των λάιφσταϊλ δημοσιογράφων παρά στην πραγματικότητα. Τώρα συμβαίνει.

Εντάξει, όχι παντού. «Κανείς εδώ δεν μοιάζει να ξέρει ότι έρχεται το τέλος του», σχολιάζει η αρθρογράφος των Financial Times Κέιτι Ρόιφι όταν συναντάει τη συγγραφέα για να μιλήσουν για το βιβλίο της συνοδεία κοκτέιλ σαμπάνιας στο Cipriani του κάτω Ανατολικού Μανχάταν, ένα μπαρ ακόμα γεμάτο με λυμένες γραβάτες και δυνατά γέλια δυναμικών αρσενικών από τα γύρω γραφεία της Γουόλ Στριτ. Στην πιο δίκαιη και εμπνευσμένη ίσως κριτική που έχει γραφτεί για το The End of Men, η Κέιτι Ρόιφι απενοχοποιεί το όλο θέμα λέγοντας ότι η προσέγγιση της Ρόζιν για το τέλος των παραδοσιακών ανδρών είναι του τύπου «Ο βασιλιάς πέθανε, ζήτω ο βασιλιάς».

Όταν ρωτήθηκε εάν θα έβρισκε τον (πετυχημένο δημοσιογράφο) σύζυγό της το ίδιο ελκυστικό σε περίπτωση που γινόταν ένας «πατέρας-που-κάθεται-σπίτι», η Χάνα δεν απάντησε ξεκάθαρα. Είπε όμως αυτό: «Η έλξη και όλα είναι θέμα συνήθειας και πολιτιστικών αλλαγών. Κάποτε οι άνδρες έβρισκαν αποκρουστική μια γυναίκα που καπνίζει ή φοράει παντελόνια και ύστερα από μερικά χρόνια όχι απλώς άρχισαν να το αποδέχονται αλλά το έβρισκαν και σέξι». Ποιος ξέρει; Όπως γράφει και η Αμερικανίδα συνάδελφος χαζεύοντας τους χρηματιστές να σαχλαμαρίζουν στο μπαλκόνι του Cipriani: ο βασιλιάς πέθανε, ζήτω ο βασιλιάς.