Το Φαινόμενο Oύγκο Τσάβεζ στη Βενεζουέλα

Η λεγόμενη ‘Βολιβαριανή Επανάσταση’ υπό την καθοδήγηση του Ούγκο Τσάβεζ στην Βενεζουέλα έχει προκαλέσει μεγάλη κουβέντα τόσο για τις βαθύτερες προθέσεις της όσο και για τα δημοκρατικά ή μη κίνητρα της. Ο πρωτεργάτης Πρόεδρος Τσάβεζ, αποτελεί μία από τις πλέον αμφιλεγόμενες πολιτικές φιγούρες του 21^ου αιώνα. Δημοκράτης, λαϊκιστής, δικτάτορας, αριστερός ιδεολόγος, είναι μερικοί από τους τίτλους που του έχουν προσάψει. Τι είναι όμως στα αλήθεια ο ηγέτης της Βενεζουέλας; Μπορούμε να τον χαρακτηρίσουμε με έναν μόνο τρόπο; Ένα είναι σίγουρο για το πρόσωπο του, ότι μέχρι τώρα έχει απασχολήσει είτε θετικά είτε αρνητικά την παγκόσμια κοινότητα τόσο με τις κινήσεις του όσο και με το επικοινωνιακό του χάρισμα .

Το προ-Τσάβεζ πολιτικό σύστημα της Βενεζουέλας

Το πολιτικό σύστημα που αναπτύχθηκε στη Βενεζουέλα από το 1958 βασίστηκε κυρίως στην οικονομική ικανότητα του κράτους να προάγει δημοκρατία, παρέχοντας τα απολύτως απαραίτητα στους πολίτες του ώστε να διατηρείται η ‘επιφανειακή’ αρμονία γύρω από ένα σαθρό δημοκρατικό σύστημα. Πράγματι η Βενεζουέλα μέχρι και τη δεκαετία του 1980 αποτελούσε ζηλευτό παράδειγμα για όλους τους δημοκράτες της Λατινικής Αμερικής. Το σύστημα, παρά τις όποιες αμφιβολίες για τη ‘δημοκρατικότητα’ του διακρινόταν για τη σταθερότητα του και την ειρηνική αλλαγή στην εξουσία. Ακόμη και ο τύπος ήταν σχετικά ελεύθερος. Παρόλα αυτά, αυτό το δημοκρατικό σύστημα βασισμένο στην οικονομία ήταν πραγματικά ευάλωτο. Οι πηγές του πετρελαίου αποτελούσαν ταυτόχρονα και τη βασική πηγή της δημοκρατικής σταθερότητας. Ως αποτέλεσμα, όταν το νόμισμα της χώρας, το Βολιβάρ, κατέρρευσε μαζί με την κατάρρευση των τιμών πετρελαίου παγκοσμίως η εύθραυστη δημοκρατική σταθερότητα, που τα δύο μεγάλα κόμματα της χώρας (το AD και το COPEI) διαφύλαξαν από το 1958 και έπειτα, έγινε ακόμη πιο εμφανής. Τα προβλήματα στην οικονομία της χώρας οδήγησαν τους αγρότες στις πόλεις για αναζήτηση εργασίας και ένα μεγάλο κύμα αστυφιλίας ξέσπασε. Όμως, ούτε στις πόλεις οι συνθήκες ήταν οι κατάλληλες για ανεύρεση εργασίας μίας και η βιομηχανική βάση της χώρας ήταν το πετρέλαιο και άρα είχε δεχτεί και εκείνη με τη σειρά της μεγάλο πλήγμα από την κατάρρευση των τιμών.

Οι συνέπειες από την οικονομική αναταραχή ήταν επίσης φανερές και μέσα από τη συμμετοχή στις εκλογές. Οι ελίτ έδωσαν μεγαλύτερη προσοχή στις δικιές τους βάσεις κάτι που οδήγησε τα μεγάλα λαϊκά στρώματα σε αποχή από τις εκλογικές διαδικασίες παρόλο το υποχρεωτικό της ψήφου. Η εκλογή του Κάρλος Αντρές Πέρεζ στον προεδρικό θώκο το 1989 αποτέλεσε την απαρχή για μία προσπάθεια οικονομικής ανασυγκρότησης. Ο λαός της Βενεζουέλας ήλπισε πως ο νέος πρόεδρος θα έφερνε ξανά την ευημερία που χαρακτήρισε και την προηγούμενη θητεία του το 1974.

Κατά τη διάρκεια της θητείας του Πέρεζ, μεγάλες προσπάθειες έγιναν μέσα από ένα νέο-φιλελεύθερο μακρο-οικονομικό πρόγραμμα για να καταστεί η οικονομία της χώρας πιο ανταγωνιστική. Πραγματικά, κρίνοντας την προσπάθεια αυτή με οικονομικούς δείκτες και όρους θα μπορούσαμε να πούμε ότι ήταν αποτελεσματική. Ο πληθωρισμός μειώθηκε και το ΑΕΠ αυξήθηκε. Όμως, το πραγματικό εισόδημα της πλειοψηφίας του πληθυσμού μειώθηκε, και η ανεργία μεγάλωσε.

Η συνέπεια αυτής της μη δημοφιλούς πολιτικής ήταν το λεγόμενο ‘Καρακατσο’. Ο λαός αντέδρασε με μαζικά κύματα βίας στους δρόμους και επιστρατεύτηκε ο στρατός για να σταματήσει τη βία με οποιοδήποτε μέσο. Όμως, πολλοί αξιωματικοί αντέδρασαν με την απόφαση για χρήση βίας κατά των αδυνάτων της κοινωνίας. Μέσα σε αυτούς ήταν και ο Ούγκο Τσάβεζ.

Το πορτρέτο του Τσάβεζ

Ο Τσάβεζ γεννήθηκε στις 24 Ιουλίου του 1954 κοντά στην πόλη Σαμπανέτα. Ήταν ο δεύτερος γιος δύο δασκάλων, τους Ούγκο ντε λος Ρέγιες Τσάβεζ και της Έλενα Φρίας ντε Τσάβεζ. Εξαιτίας της πολύ άσχημης οικονομικής κατάστασης της οικογένειας ο Τσάβεζ μαζί με τον μεγαλύτερο αδερφό του αναγκάστηκαν να μεταφερθούν στην πόλη Σαμπέντα. Εκεί ο Τσάβεζ πήγε στο δημοτικό σχολείο. Έπειτα αναγκάστηκε να μεταφερθεί στην πόλη Μπαρίνας όπου και πήγε στο λύκειο.

Στην ηλικία των 17 ετών ο Τσάβεζ εγγράφηκε στην στρατιωτική ακαδημία της Βενεζουέλας. Μετά την αποφοίτηση του το 1975 με τον βαθμό του υπο-υπολοχαγού και έχοντας πτυχίο στις στρατιωτικές σπουδές, ο Τσάβεζ ανέλαβε καθήκοντα στο στρατό για αρκετούς μήνες. Έπειτα του επιτράπηκε να παρακολουθήσει μαθήματα πολιτικής επιστήμης στο πανεπιστήμιο του Καράκας από όπου όμως έφυγε χωρίς να πάρει κάποιο πτυχίο.

Κατά τη διάρκεια των σπουδών του στο πανεπιστήμιο, ο Τσάβεζ μαζί με μερικούς συμφοιτητές του ανέπτυξαν ένα αριστερό εθνικιστικό δόγμα το οποίο και ονόμασαν ‘Βολιβαριανισμό’ εμπνευσμένοι κυρίως από τον Βενεζουελανό Παν-Αμερικανό επαναστάτη Σιμόν Βολιβάρ, καθώς και τον πρώην πρόεδρο του Περού Χουάν Βελάσκο και από ιδέες βασισμένες σε κείμενα του Μάρξ, του Λένιν και του Τρότσκι.

Αφού ολοκλήρωσε τις σπουδές του, ο Τσάβεζ αρχικά ανέλαβε ενεργή στρατιωτική θέση ως μέλος ενός τάγματος καταστολής επαναστατών στην πόλη Μπαρίνα. Η στρατιωτική καριέρα του διήρκησε 17 χρόνια, κατά τη διάρκεια των οποίων ανέλαβε πληθώρα θέσεων συμπεριλαμβανομένων θέσεων διοίκησης, και τελικά έφτασε μέχρι το αξίωμα του συνταγματάρχη υπολοχαγών. Ο Τσάβεζ επίσης ανέλαβε και μια σειρά θέσεων διδασκαλίας στην στρατιωτική ακαδημία της Βενεζουέλας, όπου και έδωσε τα πρώτα του δείγματα ασκώντας σκληρή κριτική στην κυβέρνηση και στην κοινωνία. Το 1983, εγκαθιδρύει την Βολιβαριανή Επαναστατική Κίνηση-200 (MBR) που είχε ως απώτερο σκοπό την εφαρμογή των επαναστατικών ιδεών του Βολιβάρ μέσα από μια ‘Βολιβαριανή Επανάσταση’.

Η συναναστροφή του Τσάβεζ με αριστερούς ομοϊδεάτες στρατιωτικούς που είχαν από κοινού την πεποίθηση ότι το ‘διεφθαρμένο’ καθεστώς θα έπρεπε να αποσυρθεί, καθώς και το ‘Καρακάτσο’ λειτούργησαν ως καταλύτες για την επίσπευση του πλάνου του για τη διενέργεια πραξικοπήματος. Εν τέλει το πραξικόπημα έλαβε χώρα το 1992, όμως δεν στέφθηκε με επιτυχία . Ο Τσάβεζ και οι υποστηρικτές του αντιλήφθηκαν από πρώτο χέρι ότι η αποπομπή μιας κυβέρνησης δεν είναι κάτι τόσο εύκολο. Ο βασικός λόγος αποτυχίας έγκειται στην λανθασμένη αντίληψη που ο ίδιος είχε αποκομίσει όσον αφορά τη συμπεριφορά των πολιτών. Λανθασμένα, μπέρδεψε τη λαϊκή δυσαρέσκεια απέναντι στο πρόσωπο του Προέδρου Πέρεζ και των πολιτικών κομμάτων, με την έλλειψη εμπιστοσύνης προς τη δημοκρατία που το παρών πολιτικό σύστημα εκπροσωπούσε.

Ο Τσάβεζ και οι άλλοι θιασώτες του πραξικοπήματος φυλακίστηκαν και έτσι έληξε άδικα η πρώτη προσπάθεια του να καταλάβει την εξουσία. Παρόλα αυτά, στο τέλος ο Πρόεδρος Πέρεζ αποπέμφθηκε με κατηγορίες για δωροδοκία και ο νέος πρόεδρος που ανέλαβε, Ραφαέλ Καλντέρα, έδωσε στον Τσάβεζ και στους υπόλοιπους, ύστερα από 2 χρόνια φυλάκισης, χάρη. Μετά την αποφυλάκιση του, ο Τσάβεζ, πιο ώριμος τώρα, και έχοντας αντιληφθεί ότι ένα στρατιωτικό πραξικόπημα δεν θα μπορούσε να προετοιμάσει το κατάλληλο έδαφος για την ανατροπή μιας, όπως θεωρούσε, διεφθαρμένης κυβέρνησης, αποφάσισε να μεταμορφώσει το στρατιωτικό γκρουπ Βολιβαριανή Επαναστατική Κίνηση-200 (MBR) σε πολιτικό κίνημα, το οποίο και αποκάλεσε Πέμπτο Κίνημα για τη Δημοκρατία (MVR).

Χρησιμοποιώντας το αριστερό του παρελθόν άρχισε να συνάπτει πολιτικές συμμαχίες με άλλα μικρότερα πολιτικά κόμματα της αριστεράς διευρύνοντας έτσι τη δημοτικότητα του. Το βασικό σημείο της πολιτικής του εκστρατείας ήταν η κοινωνική δικαιοσύνη. Την ίδια στιγμή όμως, δεν ξεχνούσε να ηρεμεί τον επιχειρηματικό κόσμο εκφράζοντας την υποστήριξη του στο ελεύθερο εμπόριο.

Το 1998 ο Τσάβεζ άρχισε την προεκλογική του εκστρατεία για την προεδρία. Η προγραμματική του ατζέντα ήταν εμποτισμένη με την ιδεολογία του ‘Βολιβαρ’. Ο ίδιος και οι υποστηρικτές του περιέγραφαν τους σκοπούς τους ως μία προσπάθεια για την εγκαθίδρυση μιας νέας δημοκρατίας που θα αντικαθιστούσε την παρούσα πατροναρισμένη από τα δύο μεγάλα κόμματα σαθρή δημοκρατία.

Χρησιμοποιώντας την πολυδιάστατη ρητορική του, καθώς και ένα στιλ λαϊκό και όχι τόσο πολιτικό προσπάθησε να προσεγγίσει κυρίως την φτωχή εργατική τάξη. Η πρόοδος των ποσοστών κατά τη διάρκεια της προεκλογικής μάχης ήταν εντυπωσιακή. Το Μάιο του 1998 η αποδοχή του Τσάβεζ μέσα από τις δημοσκοπήσεις είχε αγγίξει το 30%, και μέχρι τον Αύγουστο είχε φτάσει το 39%. Τελικά κατάφερε και νίκησε στις εκλογές της 6^ης Δεκεμβρίου 1998 με το εντυπωσιακό 56%.

Συμπερασματικά, συγκεντρώνοντας τα βασικά σημεία που έδωσαν στον Τσάβες την εξουσία το 1998 θα μπορούσαμε να πούμε ότι τα στοιχεία αυτα ήταν:

1^ον Η χαρισματική προσωπικότητα του, σε συνδυασμό με το παρουσιαστικό του, το μελαψό χρώμα που το έδωσε τη δυνατότητα να ταυτιστεί φυλετικά με τη μεγάλη πλειοψηφία των κατοίκων της Βενεζουέλας, καθώς και ο ρητορικός του λόγος, που εμφατικά αναφερόταν στις επαναστατικές ιδέες του Βολιβάρ.

2^ον Το βασικό σύνθημα επίσης της εκστρατείας του ήταν ιδιαίτερης σημασίας καθώς το δίπτυχο επανάσταση-μεταρρύθμιση είχε ιδιαίτερα λαϊκή απήχηση στα μικρομεσαία στρώματα και στην εργατική τάξη.

3^ον Και τέλος η γενική δυσαρέσκεια για την οικονομική κρίση που μάστιζε την χώρα αποτέλεσαν το κατάλληλο πολιτικό μομέντουμ για την άνθιση μιας αντι-νέο-φιλελεύθερης ρητορικής, κάτι που εκμεταλλεύθηκε με τον καλύτερο τρόπο ο Τσάβεζ.

SociaLMagazinE