Το αριστούργημα του Γκαουντί

«Ο ΠΕΛΑΤΗΣ ΜΟΥ ΔΕΝ ΒΙΑΖΕΤΑΙ» έλεγε συχνά ο Αντόνι Γκαουντί. Ο θεοσεβής αρχιτέκτονας μιλούσε για το Θεό, προσπαθώντας να εξηγήσει γιατί ο ρωμαιοκαθολικός ναός της Αγίας Οικογένειας καθυστερούσε τόσο να ολοκληρωθεί. Σχεδόν έναν αιώνα αργότερα, ο ναός παραμένει ένα έργο εν εξελίξει: μια ονειρεμένη σύνθεση από βέλη και περίτεχνες προσόψεις, που υψώνεται 170 μ. πάνω από το κέντρο της Βαρκελώνης, προσελκύοντας περίπου δύο εκατομμύρια επισκέπτες το χρόνο (και πολλά εκατομμύρια ευρώ). Το Νοέμβριο ο πάπας Βενέδικτος ΙΣΤ΄ καθιέρωσε τη βασιλική. Ως πιθανή χρονολογία αποπεράτωσής της έχει οριστεί το 2026. Και μάλλον ήρθε η ώρα να ξανασκύψουμε πάνω στο μεγαλειώδες εγχείρημα του Γκαουντί – και τις πρωτοποριακές ιδέες πίσω από αυτό.
Η Σαγράδα Φαμίλια έχει γίνει επανειλημμένα αντικείμενο θαυμασμού και χλευασμού. Οι σουρεαλιστές ισχυρίζονταν ότι ο Γκαουντί ήταν δικός τους, ενώ ο Τζορτζ Όργουελ χαρακτήρισε το ναό «ένα από τα πιο αποκρουστικά οικοδομήματα στον κόσμο». Απηχώντας την ιδιαίτερη ψυχοσύνθεση του Γκαουντί, είναι ένα όραμα εμπνευσμένο από τη θρησκευτική πίστη του αρχιτέκτονα και την αγάπη του για τη φύση. Ο Γκαουντί έβλεπε ότι ο φυσικός κόσμος είναι γεμάτος καμπύλες και όχι ευθείες γραμμές· παρατηρούσε ότι στις φυσικές «κατασκευές» έχουν προτιμηθεί ανθεκτικά υλικά όπως το ξύλο, οι μύες και οι τένοντες. Μ’ αυτά τα «οργανικά» μοντέλα κατά νου, στήριξε τα έργα του σ’ έναν απλό συλλογισμό: Αν η φύση είναι έργο του Θεού και οι αρχιτεκτονικές μορφές απορρέουν από τη φύση, τότε ο καλύτερος τρόπος να υμνήσουμε το Θεό είναι να σχεδιάζουμε κτίρια βασισμένα στο έργο του. Όπως σημειώνει ο ερευνητής Τζουάν Μπασαγκόντα Νουνιέι, «η διάσημη φράση του Γκαουντί ‘‘πρωτοτυπία είναι η επιστροφή στην αρχή’’ σημαίνει ότι αρχή των πάντων είναι η φύση, που είναι δημιούργημα του Θεού». Οι θρησκευτικές απόψεις του Γκαουντί ήταν καθαρά προσωπικές. Αλλά η πίστη του στο λειτουργικό κάλλος της φυσικής μηχανικής υπήρξε ο προάγγελος της σύγχρονης επιστήμης της βιομιμητικής. Γεννημένος το 1852, ο Γκαουντί μεγάλωσε αναπτύσσοντας μια ιδιαίτερη αγάπη για τη γεωμετρία και τις φυσικές ομορφιές της καταλανικής υπαίθρου. Μετά την αποφοίτησή του από την Αρχιτεκτονική δημιούργησε προοδευτικά το δικό του ύφος: μια σύνθεση από νεογοτθικά, αρ νουβό και ανατολίτικα στοιχεία. Για τον Γκαουντί, μορφή και λειτουργικότητα ήταν αδιαχώριστες· η ομορφιά επιτυγχάνεται μόνο μέσω της αναζήτησης της λειτουργικότητας, η οποία κυριαρχεί στο φυσικό κόσμο. «Η τέχνη είναι ανύπαρκτη αν δεν πηγάζει από τη φύση» ήταν το συμπέρασμα του Γκαουντί.
Το 1883 ο Γκαουντί ανέλαβε τη Σαγράδα Φαμίλια από έναν άλλο αρχιτέκτονα, που είχε ξεκινήσει την ανέγερση με βάση ένα τυπικό νεογοτθικό σχέδιο. Ο Γκαουντί οραματίστηκε μια μεγαλειώδη οπτική αφήγηση της ζωής του Χριστού αλλά ήξερε ότι ένα τέτοιο έργο δεν ήταν δυνατό να ολοκληρωθεί στη διάρκεια της ζωής του. Επί 12 και πλέον χρόνια πριν το θάνατό του, το 1926 (τον τελευταίο χρόνο ζούσε στο εργαστήριό του μέσα στο ναό), εξέφραζε τις ιδέες του κυρίως με μακέτες. Αν και πολλές καταστράφηκαν κατά τον Ισπανικό Εμφύλιο, αυτές οι μακέτες υπήρξαν ζωτικής σημασίας για τους διαδόχους του.
«Περιέχουν το συνολικό κατασκευαστικό DNA του κτιρίου» εξηγεί ο Νεοζηλανδός αρχιτέκτονας Μαρκ Μπέρι, που εργάστηκε για τη Σαγράδα Φαμίλια επί 31 χρόνια, μεταφράζοντας τα σχέδια του Γκαουντί με την τεχνολογία των υπολογιστών ώστε να μπορούν να τα χρησιμοποιήσουν οι σημερινοί τεχνίτες. «Μπορείς να εξαγάγεις τη συνολική αρχιτεκτονική σύλληψη ακόμα και από θραύσματα. Οι μακέτες δείχνουν πώς αντιμετώπιζε την αρχιτεκτονική πρόκληση ο Γκαουντί: Έπαιρνε μια σύνθετη, ολιστική ιδέα και την εξειδίκευε με λεπτομέρειες, έτσι ώστε να μπορούν και άλλοι να την κατανοήσουν και να τη συνεχίσουν μετά το θάνατό του».
Ο καθηγητής μηχανολογίας Άντριαν Μπέτζαν λέει ότι οι προσόψεις του ναού βασίζονται στη χρυσή τομή, τη γεωμετρική αναλογία που υπάρχει «πίσω από κάθε έργο τέχνης που προσφέρει αισθητική απόλαυση».
Στην καρδιά του οράματος του Γκαουντί υπάρχει μια διαχρονική αλήθεια. Όπως γράφει ο Μπασαγκόντα: «Κοιτάζοντας προς το μέλλον, το μάθημα που μας διδάσκει ο Γκαουντί δεν είναι να αντιγράφουμε τις λύσεις του αλλά να αναζητάμε έμπνευση στη φύση [...] η φύση δεν μπορεί ποτέ να θεωρηθεί ξεπερασμένη».

SociaLMagazinE