Τι είναι αναρχία;

Δυστυχώς το θέμα είναι λεπτό και υπάρχει μεγάλη προκατάληψη που οφείλεται σε λάθος (εσκεμμένη και μη) ενημέρωση αλλά και παρανόηση της ίδιας της λέξης αναρχίας. Αναλαμβάνω δύσκολο έργο και το ξέρω γιατί είναι πιο δύσκολο να σπάσεις προκαταλήψεις από το να διασπάσεις το άτομο (έλεγε ο Αϊνστάϊν). Ας είναι όμως.

Απλώς πριν ξεκινήσω να μιλάω για αναρχία, καταρχήν θέλω να σας ζητήσω να μην αφήσετε το πνεύμα σας να τυφλωθεί ή καλύτερα να υποδουλωθεί σε έννοιες, λέξεις ή “ετικέτες” και δεύτερον θέλω να δηλώσω, ότι ουδέποτε είχα σχέσεις με “αναρχικές ομάδες” και ουδείς δεν μου δίδαξε τίποτα σχετικά με αυτήν. Αυτό μου δίνει το πλεονέκτημα της αντικειμενικότητας αλλά και το μειονέκτημα της μη “έγκυρης” γνώμης πράγμα που όπως θα καταλάβετε στην συνέχεια θεωρώ ως ένα ακόμη πλεονέκτημα. Ότι θα γράψω προέρχεται από προβληματισμούς μου οι οποίοι υποχρεώθηκαν να απαντηθούν με ψάξιμο και διάβασμα.

Θα αρχίσουμε με τον ορισμό. Είναι σύνθετη λέξη και σημαίνει χωρίς αρχές. Αλλά δυστυχώς από εδώ ξεκινά η παρανόηση για πολλούς ανθρώπους αφού η αρχή έχει διπλή σημασία. Η πρώτη είναι όπως την χρησιμοποιούμε όταν λέμε άνθρωπος “χωρίς αρχές”, χωρίς ηθική. Ενώ η δεύτερη εννοεί τις αρχές = εξουσίες που ως γνωστόν είναι τρεις (νομοθετική, εκτελεστική και δικαστική). Ξέρετε αυτές που πρέπει να είναι ανεξάρτητες και αυτόνομες σύμφωνα με τον Αριστοτέλη αλλά ακόμα πιο ξεκάθαρα με τον Μοντεσκιού (18ος αιώνας) για να έχουμε δημοκρατία.

Πάντα με προβλημάτιζε το γεγονός όμως ότι κάνουν ευθαρσώς ιδεολογικές – κομματικές εκλογές, λες και η δικαιοσύνη μπορεί να είναι ιδεολογική…

Εδώ αξίζει να δούμε τις ιδέες του Errico Malatesta σχετικά με την ηθική που πρέπει να διέπει την αναρχία για να καταλάβουμε ποιές από τις δύο αρχές δεν θέλουν οι “αναρχικοί”. Να συμπληρώσω εδώ ότι οι ιδέες του αξίζουν εκτός απ’ την προσοχή μας και τη σκέψη μας ως τρόπος ζωής και όχι σαν ιδεολογία…

Αφού είδαμε μια άποψη για την ηθική ας πάμε στην επόμενη δυνατή έννοια που έρχεται απο έναν σύγχρονο του Μαλατέστα, έναν σύγχρονο σύντροφο του, τον Peter Kropotkin. Από το βιβλίο: Αφορμή για την σημερινή ανάρτηση, η προ ημερών ανάρτηση κάποιου ραδιοφωνικού παραγωγού καθώς και η ανταλλαγή ορισμένων σχολίων. Η ανάρτηση είχε τίτλο αναρχία ή αλητεία και ήταν μια επανάληψη των όσων ακούμε για τους κουκουλοφόρους που εκμεταλλέυονται το πανεπιστημιακό άσυλο κτλ. κτλ. Είναι τόσο γνωστά που δεν θα αναφερθώ.

Σαν αντιπαράθεση στο προαναφερθέν άρθρο σχολίασα πάνω – κάτω τα εξής: “Δυστυχώς όταν υπάρχει διαμορφωμένη άποψη τείνουμε να την τεκμηριώνουμε με παραδείγματα που την επιβεβαιώνουν. Έτσι εσύ (ο αρθογράφος) επιλέγεις να την συνδιάζεις με 100 παιδαρέλια που το μυαλό δεν έχει πήξει ακόμα και που ανάθεμα αν ξέρουν τι είναι αναρχία (αν δεν είναι και προβοκάτορες) ενώ εγώ προτιμώ να την συνδιάζω με μεγάλους διανοητές – στοχαστές όπως ο Κροπότκιν, ο Μπακούνιν, ο Μαλατέστα, ο Προυντόν και ο Τολστόυ. Δεν λέω, και εγώ διαμορφωμένη άποψη έχω αλλά ποιος από τους δυο μας έχει τις περισσότερες πιθανότητες να βρεθεί πιο κοντά στην έννοια αναρχία; Μήπως γι’ αυτό τελικά συγχέεις στον τίτλο του άρθρου σου, την αναρχία με την αλητεία;”
Οφείλω όμως εδώ ν’ αναφέρω προς τιμήν του αρθρογράφου ότι παραδέχτηκε το σφάλμα του αφού ομολόγησε ότι το άρθρο το έγραψε “εν βρασμό ψυχής” και αμέσως μετά αφού είχε δεχτεί τα πυρά μιας τέτοιας ομάδας…

Στα πλαίσια της απάντησης που έδωσα θα κινηθώ λοιπόν για να δούμε μαζί τι είναι αυτό το πράγμα που ονομάζεται αναρχία. Δυστυχώς το θέμα είναι λεπτό και υπάρχει μεγάλη προκατάληψη που οφείλεται σε λάθος (εσκεμμένη και μη) ενημέρωση αλλά και παρανόηση της ίδιας της λέξης αναρχίας. Αναλαμβάνω δύσκολο έργο και το ξέρω γιατί είναι πιο δύσκολο να σπάσεις προκαταλήψεις από το να διασπάσεις το άτομο (έλεγε ο Αϊνστάϊν). Ας είναι όμως. Απλώς πριν ξεκινήσω να μιλάω για αναρχία, καταρχήν θέλω να σας ζητήσω να μην αφήσετε το πνεύμα σας να τυφλωθεί ή καλύτερα να υποδουλωθεί σε έννοιες, λέξεις ή “ετικέτες” και δεύτερον θέλω να δηλώσω, ότι ουδέποτε είχα σχέσεις με “αναρχικές ομάδες” και ουδείς δεν μου δίδαξε τίποτα σχετικά με αυτήν. Αυτό μου δίνει το πλεονέκτημα της αντικειμενικότητας αλλά και το μειονέκτημα της μη “έγκυρης” γνώμης πράγμα που όπως θα καταλάβετε στην συνέχεια θεωρώ ως ένα ακόμη πλεονέκτημα. Ότι θα γράψω προέρχεται από προβληματισμούς μου οι οποίοι υποχρεώθηκαν να απαντηθούν με ψάξιμο και διάβασμα.

Θα αρχίσουμε με τον ορισμό. Είναι σύνθετη λέξη και σημαίνει χωρίς αρχές. Αλλά δυστυχώς από εδώ ξεκινά η παρανόηση για πολλούς ανθρώπους αφού η αρχή έχει διπλή σημασία. Η πρώτη είναι όπως την χρησιμοποιούμε όταν λέμε άνθρωπος “χωρίς αρχές”, χωρίς ηθική. Ενώ η δεύτερη εννοεί τις αρχές = εξουσίες που ως γνωστόν είναι τρεις (νομοθετική, εκτελεστική και δικαστική). Ξέρετε αυτές που πρέπει να είναι ανεξάρτητες και αυτόνομες σύμφωνα με τον Αριστοτέλη αλλά ακόμα πιο ξεκάθαρα με τον Μοντεσκιού (18ος αιώνας) για να έχουμε δημοκρατία. Πάντα με προβλημάτιζε το γεγονός όμως ότι κάνουν ευθαρσώς ιδεολογικές – κομματικές εκλογές, λες και η δικαιοσύνη μπορεί να είναι ιδεολογική…

Εδώ αξίζει να δούμε τις ιδέες του Errico Malatesta σχετικά με την ηθική που πρέπει να διέπει την αναρχία για να καταλάβουμε ποιές από τις δύο αρχές δεν θέλουν οι “αναρχικοί”. Να συμπληρώσω εδώ ότι οι ιδέες του αξίζουν εκτός απ’ την προσοχή μας και τη σκέψη μας ως τρόπος ζωής και όχι σαν ιδεολογία…

Αφού είδαμε μια άποψη για την ηθική ας πάμε στην επόμενη δυνατή έννοια που έρχεται απο έναν σύγχρονο του Μαλατέστα, έναν σύγχρονο σύντροφο του, τον Peter Kropotkin. Από το βιβλίο: Αμοιβαία Βοήθεια: Ένας παράγοντας εξέλιξης (1902) διαβάζουμε το συμπέρασμα.

“Στον κόσμο των ζώων είδαμε ότι η συντριπτική πλειονότητα των ειδών ζουν σε κοινωνίες, και ότι βρίσκουν σε συνεργασία τα καλύτερα όπλα για τον αγώνα για την ζωή: εννοείται, φυσικά, με την ευρεία έννοια του όρου δαρβίνειος – όχι ως ένας αγώνας για τα μέσα της ύπαρξής του, αλλά ως ένας αγώνας ενάντια σε όλες τις φυσικές συνθήκες που είναι δυσμενείς για το είδος. Τα είδη των ζώων, στα οποία ο ατομικός αγώνας έχει μειωθεί στα στενότερα όρια, και η πρακτική της αμοιβαίας βοήθειας έχει φτάσει τη μεγαλύτερη ανάπτυξη, είναι πάντα και τα πιο πολλά, τα πιο ευημερούσα και η πιο ανοικτά σε περαιτέρω πρόοδο. Η αμοιβαία προστασία που προκύπτει στην προκειμένη περίπτωση, η δυνατότητα για την επίτευξη του γήρατος και της συσσώρευσης εμπειριών, την υψηλότερη πνευματική ανάπτυξη, και την περαιτέρω ανάπτυξη του κοινωνικών συνηθειών, διασφαλίζουν τη διατήρηση των ειδών, την επέκταση, και με την περαιτέρω σταδιακή εξέλιξη. Τα ακοινώνητα είδη, αντιθέτως, είναι καταδικασμένα στην παρακμή. “

Ας προσθέσω εγώ τώρα, για όποιον κάνει ότι δεν καταλαβαίνει, ότι τα ακοινώνητα είδη που εννοεί είμαστε εμείς, που από την φύση μας (όπως είπε ο Αριστοτέλης) είμαστε κοινωνικά όντα. Αλλά άλλο η φύση και άλλο το τι έχουμε καταφέρει στην πράξη… Με πολέμους, πείνα, μόλυνση, τερατουπόλεις, μοναξιά, ναρκωτικά και πάει λέγοντας. Εξάλλου κατά την ταπεινή μου άποψη ζούμε σε μια διαρκή παρακμή που στο τέλος θα μας εξαφανίσει σαν είδος “άχρηστο” από αυτόν τον πλανήτη. Και για όποιον έχει αντιρρήσεις του τύπου γιατί δεν έχουμε εξαφανιστεί ακόμα θα του υπενθυμίσω ότι το ζώο άνθρωπος μ’αυτή την μορφή που το γνωρίζουμε σήμερα έχει μόλις το τελευταίο δευτερόλεπτο (σε γήινο χρόνο) παρουσιαστεί πάνω στην γη…

O Τολστόι χαρακτηρίστηκε Χριστιανός αναρχικός.
Πρότεινε βιβλία του Κροπότκιν και του Προυντόν (Proudhon) στους αναγνώστες του. Στο δοκίμιο του “Για την αναρχία” γράφει:

“Οι Αναρχικοί έχουν δίκιο σε όλα. Kαι στην άρνηση της υπάρχουσας τάξης και στον ισχυρισμό ότι, χωρίς Αρχή, δεν θα μπορούσε να υπάρχει χειρότερη βία από αυτή της Αρχής κάτω από τις τωρινές συνθήκες. Κάνουν λάθος μόνο στο να νομίζουν ότι η Αναρχία μπορεί να ιδρυθεί μέσω επαναστάσεως. Αλλά μπορεί να ιδρυθεί μόνο με το να υπάρχουν όλο και περισσότεροι άνθρωποι οι οποίοι δεν επιζητούν την προστασία της κυβέρνησης… Μπορεί να υπάρξει μόνο μία μόνιμη επανάσταση – μιά ηθική: Η αναγέννηση του εσωτερικού ανθρώπου.”

Η τελευταία πρόταση του Τολστόυ συμφωνεί με την άποψη του Μπακούνιν ότι “πρέπει να διαδώσουμε τις αρχές μας, όχι με λέξεις αλλά με πράξεις, γιατί αυτή είναι η πιο δημοφιλής, η πιο ικανή, η πιο δύσκολη να της αντισταθείς μορφή προπαγάνδας”. Και δεν νομίζω κανείς σκεπτόμενος άνθρωπος να θεωρεί πράξεις διάδωσης αρχών την ρίψη μολότωφ…

Εδώ ας δούμε και μία ιδέα από έναν από τους σύγχρονους πρωτεργάτες της αναρχίας, του Προυντόν. Συγκεκριμένα ήταν ο πρώτος θεωριτικός που χρησιμοποίησε αυτόν τον όρο δηλώνοντας κατηγοριματικά: “Είμαι αναρχικός. Αυτή είναι μια σοβαρή και μετά από πολύ περίσκεψη διακύρηξη πίστης. Αν και είμαι πιστός φίλος της τάξης, είμαι (με την πλήρη έννοια της λέξης) αναρχικός”.

Η ιδέα λοιπόν του Προυντόν είναι ότι η ιδιοκτησία είναι κλοπή. (να προσθέσω ότι αυτή ήταν και η βασική ιδέα και των άγριων ινδιάνων της Αμερικής). Στο βιβλίο: Τι είναι Ιδιοκτησία γράφει:

“Αν απαντήσω στην ερώτηση ‘τι είναι δουλεία;’ λέγοντας δολοφονία όλοι θα με καταλαβαίναν χωρίς περαιτέρω εξηγήσεις. Γιατί λοιπόν δεν μπορώ να απαντήσω στην ερώτηση ‘τι είναι ιδιοκτησία;’ λέγοντας κλοπή χωρίς την σιγουριά ότι θα παρεξηγηθώ, αφού η μία είναι απόρροια της άλλης;”

Αλλού γράφει:

“«Κεφάλαιο» … στο πολιτικό πεδίο είναι ανάλογο με την «κυβέρνηση». Η οικονομική ιδέα του καπιταλισμού, η πολιτική της κυβέρνησης ή της εξουσίας, και την θεολογική ιδέα της Εκκλησίας είναι τρεις ταυτόσημες ιδέες, που συνδέονται με διάφορους τρόπους.

Η επίθεση σε μία από αυτές ισοδυναμεί με επίθεση κατά του συνόλου αυτών… Ότι κάνει το κεφάλαιο στην εργασία, κάνει το κράτος στην ελευθερία και η Εκκλησία στο πνεύμα. Αυτή η τριάδα του απολυταρχισμού είναι ολέθρια, τόσο στην πράξη, όσο και στην φιλοσοφία. Το πιο αποτελεσματικό μέσο για την καταπίεση του λαού θα ήταν να υποδουλώσω ταυτόχρονα το σώμα, τη βούληση και την λογική.”

Ο Μπακούνιν, ο Επίκτητος, ο Θορώ καθώς και πλήθος άλλων φιλοσόφων μιλούσαν για έναν νόμο πάνω απ’όλους τους άλλους. Το θείο νόμο ή νόμο της φύσης (ας μην επιτρέψουμε στους τίτλους να μας τυφλώνουν όπως σας ζήτησα και στην αρχή) για τον οποίο ο Μπακούνιν λέει: “Η ελευθερία του ανθρώπου αποτελείται μόνο από αυτό, ότι υπακούει τους νόμους της φύσης επειδή τους έχει αναγνωρίσει ως τέτοιους και όχι επειδή του έχουν επιβληθεί εξωτερικά από μία ξένη προς αυτόν βούληση, ανθρώπινη ή θεία, συλλογική ή ατομική.”

Η αναρχία δεν είναι ιδεολογία, είναι τρόπος ζωής και μάλιστα τέτοιος που να έρχεται σε πλήρη συμφωνία με την φύση. Η φύση δεν έχει κάνει τίποτα ίδιο. Μπορεί να μοιάζουν τα φύλλα αλλά το κάθε ένα από αυτά είναι διαφορετικό. Έτσι είναι και οι άνθρωποι. Όποιος προσπαθεί να τους βάλει σε καλούπι ή να τους οργανώσει στην άλφα ή βήτα ιδεολογία (συμπεριλαμβανομένης της αναρχίας σαν την τάδε ερμηνεία την οποία πρέπει να ακολουθήσουμε) τότε ασκεί πάνω μας τυρανία και μας περιορίζει την ελευθερία.

Εξάλλου σε μια τέτοια περίπτωση συμβαίνει αυτό ακριβώς που αποδείχθηκε με την επανάσταση στην Ρωσία και είχε προβλέψει ο Μπακούνιν λέγοντας “Αν δώσετε ακόμη και στον πιο ένθερμο επαναστάτη την εξουσία, μέσα σε ένα χρόνο θα είναι χειρότερος από τον ίδιο τον τσάρο.”

Η αναρχία είναι η ηθική του ανθρώπου όπως αυτός θα την καλλιεργήσει και αναπτύξει προς όφελος της συνεργασίας με σκοπό την αρμονική συνύπαρξη μέσα στην κοινωνία.

Προσπάθησα, όσο μπορούσα, ακροβατώντας σ’ένα τεντωμένο σχοινί να μην δώσω μια συγκεκριμένη – ξεκάθαρη ερμηνεία της αναρχίας αλλά να αφήσω στον καθένα να αποφασίσει τι έχουν να μας πουν γι’ αυτήν οι μεγάλοι αυτοί στοχαστές που αναφέρω. Εξάλλου ο ορισμός που εξάγω ως συμπέρασμα ερμηνεύεται σύμφωνα με την υποκειμενική κρίση του καθενός, και εδώ έγκειται η ελευθερία της αναρχίας. Στο ότι δηλαδή ο καθένας δομεί την δική του ηθική με την βούληση του. Γι’αυτό θα ήθελα αν κάπου παραστρατίζω στο άρθρο μου και ερμηνεύω, αυτό να αποτελέσει μόνο τροφή για σκέψη και το σημαντικότερο πρόκληση και οδηγό για περαιτέρω ψάξιμο.

SociaLMagazinE