Ανθρωπόκαινο, Η εποχή του ανθρώπου.

Εδώ και δύο αιώνες ο άνθρωπος αποτελεί την κύρια γεωλογική δύναμη. Αλλάζει την όψη της Γης, μεταμορφώνει τη στεριά και τη θάλασσα, καταστρέφει τις περιβαλλοντολογικές ισορροπίες.

Κατά τη διάρκεια της μακραίωνης ιστορίας της, που φτάνει τα 4,5 δισεκατομμύρια χρόνια, η Γη αλλάζει συνεχώς όψη. Για να οριοθετήσουν τις διάφορες φάσεις της εξέλιξής της, οι επιστήμονες προσδιόρισαν μια σειρά από γεωλογικές εποχές. Η τελευταία περίοδος, επισήμως αποδεκτή από τους επιστημονικούς κύκλους, αποκαλείται Ολόκαινος και ξεκίνησε πριν από περίπου 10.000 χρόνια. Σύμφωνα με τους ειδικούς, βρίσκεται ακόμη σε εξέλιξη .

Οι αλλαγές πραγματοποιούνται κατά κύριο λόγο εξαιτίας του ανθρώπου, ο οποίος τους τελευταίους δύο αιώνες έχει προσλάβει πιο καθοριστική σημασία από αυτή που διαδραμάτιζαν κάποτε τα ηφαίστεια, οι άνεμοι, οι σεισμοί και οι άλλες γεωλογικές δυνάμεις. Ο άνθρωπος μεταβάλλει δραστικά το κλίμα. Αυτό αποδεικνύουν οι φωτογραφίες και τα στοιχεία του άρθρου. Ένας επιστήμονας πρότεινε τον ορισμό μιας νέας εποχής η οποία πρέπει να ξεκίνησε πριν από περίπου δύο αιώνες με τη Βιομηχανική Επανάσταση. Ο λόγος για την Ανθρωπόκαινο Περίοδο, την εποχή του ανθρώπου.

Πιο δυνατοί από τον άνεμο

Πατέρας της ιδέας είναι ο Πολ Τ. Κρούτσεν, χημικός και καθηγητής στο Max Planck Institute for Chemistry του Μάιντς, στη Γερμανία, και στο Scripps Institution of Oceanography των ΗΠΑ. Βραβεύτηκε το 1995 με το Νομπέλ Χημείας για τη συνεισφορά του στην κατανόηση του φαινομένου της τρύπας του όζοντος.

Το 2000 επινόησε τον όρο Ανθρωπόκαινος για να περιγράψει τις γεωλογικές αλλαγές που βρίσκονται σε εξέλιξη. Ο Κρούτσεν υποστήριξε ότι τον τελευταίο αιώνα ο παγκόσμιος πληθυσμός έχει αυξηθεί τέσσερις φορές, η κατανάλωση νερού εννέα, η αλιεία και η βιομηχανική παραγωγή σαράντα φορές, ενώ έχει χρησιμοποιηθεί δέκα φορές περισσότερη ενέργεια από την προηγούμενη χιλιετία.

Ο άνθρωπος έχει μεταβάλει σχεδόν τη μισή επιφάνεια του πλανήτη, αυξάνοντας τη διάβρωση του εδάφους κατά δύο με τρεις φορές σε σχέση με τους φυσιολογικούς ρυθμούς. Μέσα στη δεκαετία 1990-2000 έχει αποψιλώσει μια περιοχή τρεις φορές μεγαλύτερη από την Ιταλία. Υπολογίζεται ότι κάθε χρόνο μετακινεί περίπου σαράντα δισεκατομμύρια τόνους ορυκτών και μεταλλευμάτων για τον κατασκευαστικό τομέα, δέκα φορές περισσότερο από το ανάλογο έργο των παγετώνων και σαράντα φορές περισσότερο από το έργο του ανέμου.

Μύδια στην Αρκτική

Ακόμη και το κλίμα έχει αλλάξει. Εδώ και δεκαετίες οι παγετώνες υποχωρούν ταχύτατα σε όλο τον κόσμο – στις ελβετικές Άλπεις έχουν μειωθεί κατά το ήμισυ.

Η άνοιξη φτάνει παντού μία ή δύο εβδομάδες νωρίτερα απ’ ό,τι έφτανε μισό αιώνα πριν. Τα ζώα προσαρμόζονται αναλόγως. Τα μύδια (Mytilus edulis), τυπικοί ένοικοι των πιο εύκρατων θαλασσών, βρέθηκαν πρόσφατα και στην Αρκτική, στα ανοιχτά των νησιών Σβάλμπαρντ. Σύμφωνα με επισημάνσεις του Κρούτσεν, στον Βόρειο Πόλο η άνοδος της θερμοκρασίας γίνεται πιο αισθητή, ενώ η έκταση των πάγων στην Αρκτική Θάλασσα μειώθηκε κατά 7,4% μέσα σε 25 χρόνια.

Σύμφωνα με μελέτες του IPCC (Intergovernmental Ρanel on Climate Change, Διακυβερνητική Επιτροπή για τις Κλιματολογικές Αλλαγές) της επιτροπής ειδικών που συνέστησαν τα Ηνωμένα Έθνη, η μέση θερμοκρασία στη Γη αυξήθηκε κατά 0,6°C μέσα στον τελευταίο αιώνα.

Αφύσικο φαινόμενο

Η άνοδος της θερμοκρασίας είναι αναμφισβήτητη. Την έχει προκαλέσει όντως ο άνθρωπος; «Πιθανόν ναι» ισχυρίζεται ο Κρούτσεν, ο οποίος διατείνεται ότι δεν υπάρχει κάποιο φυσικό φαινόμενο που να εξηγεί την υπερθέρμανση του πλανήτη τα τελευταία πενήντα χρόνια. Το ίδιο πιστεύει και το IPCC, παρά την αντίθετη γνώμη μεμονωμένων επιστημόνων. Εξάλλου οι μεταβολές στη θερμοκρασία ερμηνεύονται μόνο αν λάβουμε υπόψη μας την επίδραση των θερμοκηπιακών αερίων που παράγει ο άνθρωπος (βλ. γραφική παράσταση στις επόμενες σελίδες). Τα θερμοκηπιακά αέρια ονομάζονται έτσι διότι, όπως συμβαίνει και στο θερμοκήπιο, παγιδεύουν στην ατμόσφαιρα τη θερμότητα την οποία η Γη θα άφηνε να διαχυθεί στο διάστημα. «Το φαινόμενο του θερμοκηπίου είναι ένα φυσικό φαινόμενο» εξηγεί ο Κρούτσεν. Και συμπληρώνει: «Χωρίς την επίδρασή του η μέση θερμοκρασία θα έπεφτε στους 15°C έως -8°C».

Όμως ο άνθρωπος ενισχύει το φαινόμενο του θερμοκηπίου παράγοντας αέρια όπως το μεθάνιο και το διοξείδιο του άνθρακα. Μέσα σε δύο αιώνες το διοξείδιο του άνθρακα αυξήθηκε στην ατμόσφαιρα κατά 30%, ενώ η ποσότητα μεθανίου υπερδιπλασιάστηκε. Πρόκειται για μεταβολή που συγκρίνεται με την αντίστοιχη που σημειώθηκε στο τέλος της Εποχής των Παγετώνων και προκάλεσε την άνοδο της θερμοκρασίας κατά 10°C καθώς και την διόγκωση της θάλασσας κατά δεκάδες μέτρα.

Αγελάδες, ρύζι και κινητήρες

Γιατί ο άνθρωπος εκπέμπει θερμοκηπιακά αέρια; Το μεθάνιο αναπτύσσεται στους ορυζώνες και στο στομάχι των μηρυκαστικών. Ο Κρούτσεν τονίζει ότι παράγεται από αναερόβιους μικροοργανισμούς που ζουν χωρίς οξυγόνο. Στην υπερθέρμανση του πλανήτη συμβάλλουν και τα βοοειδή, τα οποία σήμερα είναι 1,4 δισεκατομμύρια, τετραπλάσιος αριθμός αν τον συγκρίνουμε με εκείνον πριν από έναν αιώνα.

Ακόμα πιο ύπουλο είναι το διοξείδιο του άνθρακα (CO2), που αυξάνεται στην ατμόσφαιρα με ολοένα και ταχύτερους ρυθμούς αφού αποτελεί προϊόν των καυσίμων που χρησιμοποιούμε για να παραγάγουμε ενέργεια. Επίσης παράγει νέφος και άλλες ρυπαντικές ουσίες με εκατοντάδες θύματα κάθε χρόνο. Η σημερινή εκπομπή ξεπερνά τα είκοσι δισεκατομμύρια τόνους ετησίως. Το διοξείδιο του άνθρακα απορροφούν οι ωκεανοί και η βλάστηση. Η Γη γίνεται σε παγκόσμιο επίπεδο όλο και πιο ζοφερή, όπως μαρτυρούν οι παρατηρήσεις των δορυφόρων. Περίπου η μισή ποσότητα διοξειδίου του άνθρακα που εκπέμπει ο άνθρωπος παραμένει στην ατμόσφαιρα, ενώ η υπόλοιπη απορροφάται σε ίσα μέρη από τους ωκεανούς και την ξηρά. Δεν εξαλείφεται όμως οριστικά. Στο μέλλον μπορεί να απελευθερωθεί και να αλλάξει άρδην το κλίμα. Το Πρωτόκολλο του Κιότο (βλ. πλαίσιο στις προηγούμενες σελίδες), το οποίο τέθηκε πρόσφατα σε ισχύ, είναι η πρώτη σημαντική προσπάθεια να περιοριστούν οι εκπομπές θερμοκηπιακών αερίων. Δεν είναι όμως αρκετή. «Για να σταθεροποιηθεί η συγκέντρωση CO2 στην ατμόσφαιρα» εξηγεί ο Κρούτσεν «πρέπει να μειωθούν οι εκπομπές τουλάχιστον κατά 70%».

Πλημμύρες και καύσωνες

Τι μας επιφυλάσσει το μέλλον; Σύμφωνα με τους επιστήμονες, θα αυξηθούν και θα γίνουν πολύ έντονα τα ακραία φαινόμενα όπως πλημμύρες, τυφώνες και κύματα καύσωνα. Ο Κρούτσεν προσθέτει ότι τα ακραία φαινόμενα σημειώνονταν πάντα, όμως η άνοδος της θερμοκρασίας στον πλανήτη είναι από μόνη της ανησυχητική. Σύμφωνα με τα προγνωστικά του IPCC, μέχρι τα τέλη του αιώνα η άνοδος της θερμοκρασίας θα κυμαίνεται από 1,4-5,8°C. Αυτή θα είναι και η πιο ζεστή περίοδος που θα γνωρίσει η ανθρωπότητα. Η ζέστη θα λιώνει τους παγετώνες αυξάνοντας τον όγκο του νερού των ωκεανών. Υπολογίζεται ότι η στάθμη της θάλασσας θα ανέβει μέσα σε έναν αιώνα 10-90 εκατοστά, η άνοδος όμως θα συνεχιστεί για αιώνες και θα απειλήσει τις ακτές όλου του κόσμου. Όπως στο Μπαγκλαντές, όπου εκατομμύρια άτομα ζουν ένα μέτρο πάνω από τη στάθμη της θάλασσας! Κι αν η αύξηση σταθεροποιηθεί πάνω από τους 3°C, οι πάγοι της Γροιλανδίας θα χάσουν τη σταθερότητά τους και όταν λιώσουν θα ανυψώσουν τη στάθμη της θάλασσας επτά μέτρα μέσα σε μόλις μερικούς αιώνες.

Σχεδιάζουμε το μέλλον

Εν τω μεταξύ προκύπτουν κι άλλοι μηχανισμοί που επιταχύνουν την αλλαγή (βλ. σχήμα στις προηγούμενες σελίδες). Μας περιμένει τελικά ένα μέλλον χωρίς ελπίδα; Σύμφωνα με τον Κρούτσεν, είμαστε σε θέση να προκαλέσουμε παγκόσμιες καταστροφές, όπως έχουμε τη δυνατότητα να αναπτύξουμε την κατάλληλη τεχνολογία και να ακολουθήσουμε τέτοιες στρατηγικές για να βελτιώσουμε την κατάσταση. Θα χρειαστούν νέες πηγές ενέργειας οι οποίες δεν θα παραγάγουν διοξείδιο του άνθρακα ή τεχνικές ελέγχου του κλίματος καθώς και πολιτικές που θα σέβονται τον άνθρωπο και το περιβάλλον.

Για πρώτη φορά στη μακρά του ιστορία, ο άνθρωπος καλείται να αναλάβει τις ευθύνες των πράξεών του απέναντι στις επόμενες γενιές. Ο Κρούτσεν παρατηρεί: «Δεν έχουμε πολύ χρόνο. Τα παιδιά και τα εγγόνια μας θα ζήσουν κατά πάσα πιθανότητα σε μια περίοδο δραστικών κλιματολογικών και περιβαλλοντολογικών αλλαγών». Το μέλλον του πλανήτη εξαρτάται λοιπόν από εμάς, στην Ανθρωπόκαινο Εποχή.

SociaLMagazinE