News / Ειδήσεις / Μετά τον καπιταλισμό τι;

 
Το ερώτημα που πλανάται σήμερα, εν μέσω μιας από τις χειρότερες οικονομικές κρίσεις, είναι αν θα υπάρξει κόσμος μετά τον καπιταλισμό; Το σημερινό οικονομικό σύστημα είναι γεμάτο από κίνητρα για να γίνουμε πλούσιοι, αλλά παράλληλα υπονομεύει τη δυνατότητα ικανοποίησής μας. Ο καπιταλισμός είναι σαν να έχει εξαντλήσει τα όρια του, τουλάχιστον στις πλούσιες χώρες του πλανήτη.
Ο πλουτισμός, από πλευράς υλικών αγαθών, ίσως συνεχίσει, αυτό όμως δεν θα κάνει τον κόσμο πιο ευτυχισμένο. Η παραγωγή και κατανάλωση περιττών πραγμάτων αποτελεί πλέον τη μοναδική μας ενασχόληση. Αυτό δεν σημαίνει πως ο καπιταλισμός είναι κακός. Πρόκειται για ένα μοναδικά υπέροχο σύστημα για να ξεπεραστεί η ανέχεια. Έχοντας οργανώσει τη παραγωγή, και στρέφοντάς την προς το καλό του ανθρώπου, έβγαλε μεγάλο μέρος του κόσμου από τη φτώχεια.
Τι συμβαίνει όμως σε ένα τέτοιο σύστημα όταν έχει αγγίξει την αφθονία; Συνεχίζει να παράγει τα ίδια και τα ίδια, τονώνοντας τις ορέξεις μας με νέα gadgets, προκαλώντας τεχνητό ενθουσιασμό; Πόσο μπορεί κάτι τέτοιο να συνεχίσει; Θα περάσουμε και τον νέο αιώνα ασχολούμενοι με το ασήμαντο;
Το περισσότερο διάστημα του 20^ου αιώνα, η εναλλακτική λύση ήταν ο σοσιαλισμός. Όμως απέτυχε, τουλάχιστον στη κλασική του μορφή. Η δημόσια παραγωγή είναι πάντα κατώτερη της αντίστοιχης ιδιωτικής, και αυτό διότι καταστρέφει τη ποικιλία και την επιλογή. Και από τότε που κατέρρευσε ο κομμουνισμός δεν υπάρχει εναλλακτική λύση στον καπιταλισμό. Αυτό που φαίνεται να υπάρχει πέραν του καπιταλισμού, είναι ένας νέος … καπιταλισμός.
Ο καπιταλισμός πάντα προκαλούσε ηθικά διλήμματα τα οποία όμως έμπαιναν στη άκρη εξαιτίας του πλούτου που δημιουργούσε. Σήμερα όμως που έχουμε όσο πλούτο χρειαζόμαστε, αξίζει να αναρωτηθούμε αν το κόστος του καπιταλισμού μας συμφέρει. Για παράδειγμα, ο Adam Smith πίστευε πως ο διαχωρισμός της εργασίας θα έκανε τον άνθρωπο πιο χαζό, στερώντας του την ατομική δεξιοτεχνία. Πίστευε όμως πως κάτι τέτοιο θα ισοσταθμίζονταν από τη παιδεία, και πως σε τελική ανάλυση ο πλούτος που δημιουργούνταν άξιζε το κόπο. Ήταν οπαδός του φιλελευθερισμού.
Οι σημερινοί φιλελεύθεροι παραδέχονται τα αρνητικά στοιχεία της θεωρίας τους, αλλά πιστεύουν πως αυτά δεν είναι τόσα ώστε να πάμε για αναζήτηση άλλου συστήματος. Εξάλλου, σε όποιον αρέσει. Η δημοκρατία που έχουμε σημαίνει πως μπορούμε να ψηφίσουμε κάτι το διαφορετικό από τον καπιταλισμό.
Αυτή όμως η άποψη είναι το λιγότερο αφελής. Οι επιλογές μας λαμβάνονται μέσα στα πλαίσια της κυρίαρχης κουλτούρας. Συνεπώς, η συνεχής πίεση για κατανάλωση χρωματίζει και τις επιλογές μας. Απαγορεύουμε τη πορνογραφία και την υπερβολική βία στη τηλεόραση, επειδή μας επηρεάζουν αρνητικά, την ίδια ώρα που επιτρέπουμε τη διαφήμιση καταναλωτικών αγαθών. Αυτή δεν μας επηρεάζει στο πως σκεπτόμαστε;
Οι υπερασπιστές του καπιταλισμού ισχυρίζονται πως η έννοια της απόκτησης είναι τόσο βαθιά ριζωμένη στον άνθρωπο, που τίποτα δεν μπορεί να την αφαιρέσει. Όμως η ανθρώπινη φύση είναι γεμάτη από συγκρουόμενα πάθη και δυνατότητες. Ο ρόλος του πολιτισμού  (και της θρησκείας) ήταν ανέκαθεν η ενθάρρυνση κάποιων από αυτά, και ο περιορισμός κάποιων άλλων.
Και πραγματικά, το πνεύμα του καπιταλισμού μπήκε στα ανθρώπινα πράγματα σχετικά καθυστερημένα. Λίγο πριν την έλευσή του, η αγορά ήταν γεμάτη από νομικούς και ηθικούς περιορισμούς. Αυτός που αφιέρωνε τη ζωή του στη συσσώρευση πλούτου δεν θεωρούνταν καλός άνθρωπος. Η πλεονεξία, η ζήλεια, και η τοκογλυφία αποτελούσαν ηθικές και  θρησκευτικές αμαρτίες. Μόνο όταν ήρθε ο 18^ος αιώνας, η πλεονεξία έγινε ηθικά αποδεκτή και υγιής ενασχόληση. Αυτό ενέπνευσε και τον αμερικανικό τρόπο ζωής όπου «το χρήμα κάνει κουμάντο».
Το τέλος του καπιταλισμού θα πρέπει να συνοδευτεί από μια νοοτροπία όπου ο κόσμος θα πρέπει να χαίρεται για αυτά που έχει, και να μη θέλει κι άλλα. Μια κοινωνία στην οποία οι εύποροι ιδιώτες θα έχουν ως σκοπό την απόλαυση της ζωής τους, χωρίς να χρειάζεται να μετατρέπουν τον πλούτο τους σε «κεφάλαιο». Οι χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες θα συρρικνωθούν, αφού οι  πλούσιοι δεν θα θέλουν να γίνουν πιο πλούσιοι.
Μια τέτοια απαξίωση της πλεονεξίας μπορεί να εμφανιστεί μόνο στις χώρες που οι πολίτες τους ήδη έχουν αρκετά. Όμως, ακόμη και εκεί, πολλοί έχουν λιγότερα από αυτά που χρειάζονται. Η κοινωνία θα ήταν πιο ευτυχισμένη αν μπορούσε να βελτιωθεί η κατανομή του πλούτου. Η οικονομική αιτιολογία των μεγάλων ανισοτήτων, η ανάγκη δηλαδή για περισσότερα κίνητρα αύξησης της παραγωγής,  καταρρέει όταν η οικονομική ανάπτυξη παύει να είναι τόσο σημαντική.
Ίσως ο σοσιαλισμός να μην ήταν η εναλλακτική λύση στον καπιταλισμό, αλλά ο διάδοχός του. Ίσως κάποτε κληρονομήσει τη γη, όχι αφαιρώντας τα πλούτη των προνομιούχων, αλλά παρέχοντας κίνητρα και ερείσματα για μια ανθρώπινη συμπεριφορά που δεν θα στοχεύει στη περαιτέρω συσσώρευση υλικών αγαθών.
Του Robert Skidelsky- Μέλους της Βουλής των Λόρδων και καθηγητή πολιτικής οικονομίας στο πανεπιστήμιο Warwick.
S.A.-Project Syndicate