Αρσενικό, Θηλυκό Και Κάτι Παραπάνω

Κοινωνίες απ' όλον τον κόσμο που δεν αναγνωρίζουν μόνο άντρες και γυναίκες

Οι περισσότεροι θα έχουν παρατηρήσει ότι στην ελλάδα είναι ιδιαίτερα ισχυρή η γενική αντίληψη ότι τα φύλα είναι δύο, άντρας και γυναίκα, όπως δύο είναι και οι σεξουαλικότητες, ετεροφυλοφιλική και ομοφυλοφιλική. Τι γίνεται όμως π.χ. με τις τρανς; Τι γίνεται με όσες γυναίκες υιοθετούν – με τα κυρίαρχα κριτήρια – “αρρενωπή” συμπεριφορά και με όσους άντρες κλίνουν προς τη θεσπισμένη θηλυκότητα; Απ' ότι έχουμε δει ως τώρα, η ανεκτικότητα στο διαφορετικό δεν θα λέγαμε πως είναι και το φόρτε της ελληνικής κοινωνίας.

Αλλά οι κοινωνίες προχωρούν προς τα εμπρός και δείχνουν συνεχώς μεγαλύτερα σημάδια ανοχής στη διαφορετικότητα, έτσι; Και φυσικά, προεξάρχοντες της ανοχής στη διαφορετικότητα είναι οι Δυτικοί Χριστιανοί, σωστά; Το μόνο που χρειάζεται είναι να κάνουμε υπομονή, όχι;

Όχι. Υπάρχει μία ολόκληρη σειρά (την οποία θα παρουσιάσουμε παρακάτω) από παρελθοντικές ή σύγχρονες “πρωτοκοσμικές” και “τριτοκοσμικές” κοινωνίες που δεν αναγνώρισαν μόνο άντρες και γυναίκες, αρσενικό και θηλυκό, στρέιτ και γκέι, αλλά είχαν διευρυμένες αντιλήψεις σχετικά με το φύλο και τη σεξουαλικότητα. Αυτό δεν σημαίνει ότι “επέτρεπαν (ή επιτρέπουν) στα τέρατα να υπάρχουν”, αλλά ότι πολύ συχνά τα “τέρατα” αυτά αντιμετωπίστηκαν ως φυσιολογικοί άνθρωποι, πλήρως ενταγμένοι φαντασιακά και θεσμικά στην κοινωνική ζωή, ενίοτε και σε υψηλή θέση.

Όπου αναφέρονται οι λέξεις άνδρας και γυναίκα χωρίς εισαγωγικά, υποδηλώνεται το βιολογικό φύλο (sex), ένας διαχωρισμός με βάση τα αμιγώς βιολογικά χαρακτηριστικά όπως είναι τα γεννητικά όργανα ή η δυνατότητα κυοφορίας. Όπου αναφέρονται με εισαγωγικά, υποδηλώνουν τα κοινωνικά φύλα (gender), δηλαδή τα χαρακτηριστικά και τους ρόλους που αποδίδει η κάθε κοινωνία στις κατηγορίες “άντρας” και “γυναίκα”. Η κατάτμηση γίνεται με βάση την Ήπειρο και είναι καθαρά τυπική.

Ωκεανία

Χαρακτηριστικό σχέδιο τατουάζ της φυλής των Μαορί

Στην κουλτούρα της φυλής των Μαορί στη Νέα Ζηλανδία συναντάμε τους όρους Wakawahine και Wakatane. Ο πρώτος όρος υποδηλώνει τον άντρα που προτιμάει να κάνει παρέα με γυναίκες και επιλέγει δραστηριότητες που θεωρούνται παραδοσιακά “γυναικείες”, όπως το πλέξιμο. Ο δεύτερος, αντίστοιχα, υποδηλώνει τις γυναίκες με “ανδρικές” ασχολίες, όπως αυτές που επιλέγουν να γίνουν χειρώνακτες ή πολεμίστριες. Οι Wakawahine και οι Wakatane μαζί, αναγνωρίζονται ως τρίτο φύλο ισάξιο με τα άλλα δύο.

Fakaleiti (αριστερά)

Στη δε Τόνγκα της Πολυνησίας, οι Fakaleiti είναι άνδρες με γυναικείο ντύσιμο και συνήθειες. Δεν θεωρούν εαυτόν τρανς ή γκέι, καθώς οι έννοιες αυτές αντιμετωπίζονται ως ευρω-αμερικάνικες κατασκευές που δεν έχουν ισχύ στον πολιτισμό τους.

Fa'afafine

Αντίστοιχη – ίσως και ακόμα πιο ενδιαφέρουσα – είναι η περίπτωση των Fa' afafine στα νησιά Σαμόα. Οι Fa' afafine είναι άνδρες που δείχνουν να προτιμούν τις “γυναικείες” συνήθειες από μικρή ηλικία, πράγμα που οι γονείς τους αποδέχονται αυτόματα πλήρως και μεγαλώνουν το παιδί με ανατροφή τρίτου φύλου.

Bissu

Στην Ανατολική Ινδονησία δε, η φυλή των Bugi αναγνωρίζει τρία βιολογικά φύλα και πέντε (!) κοινωνικά. Οι Cabalai είναι άνδρες με “γυναικεία” ταυτότητα, οι Calalai είναι γυναίκες με “ανδρική” ταυτότητα, ενώ ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα είναι η περίπτωση των Bissu που θεωρούνται “υπερβατικό φύλο” και ο όρος περιλαμβάνει όσα άτομα επιδεικνύουν είτε τις συμπεριφορές όλων των φύλων, είτε κανενός. Και χωρίς Ντεριντά όλα αυτά!

Ευρώπη

Ίσως να πρέπει να μας προκαλεί κάποια εντύπωση ότι η Ήπειρος που γεννήθηκε ο Διαφωτισμός – το υποτιθέμενο άλφα και ωμέγα της ανεκτικότητας – έχει να επιδείξει τα λιγότερα (και εν πολλοίς τα πιο βάρβαρα) παραδείγματα. Φαίνεται να κάθεται μόνη της στην τελευταία θέση να χαίρεται τον Μοντεσκιέ της.

Femminielli

Το πρώτο παράδειγμα ιστορικά είναι οι Femminielli της Ιταλίας. Ο όρος αναφέρεται σε άντρες που ντύνονται με γυναικεία ρούχα και ακολουθούσαν “γυναικείους” ρόλους. Λόγω της καταγωγής τους από την αρχαία ελληνική μυθολογία (συγκεκριμένα απ' τον Ερμαφρόδιτο και τον Τειρεσία) και τον θεσμό των ευνούχων ιερέων της θεάς Κυβέλης στην αρχαία Ρώμη, μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα, οι Femminielli κατείχαν προνομιούχες θέσεις στη ναπολιτάνικη κοινωνία. Ο όρος επανήλθε στην ιταλική επικαιρότητα το 2000, όταν συνελλήφθη η Ketty Gabriele (πρώην Ugo Gabriele), μέλος της Καμόρα, της περιβόητης ιταλικής μαφίας.

Σκόπτσι μετά από ευνουχισμό και μαστεκτομή

Μία άλλη περίπτωση διαφορετικής αντίληψης των φύλων ιστορικά συναντάται στη χριστιανική αίρεση των Σκόπτσι (πληθυντικός του skopets, ο ευνουχισμένος) που εμφανίστηκε στη δυτική Ρωσία στα τέλη του 18ου αιώνα. Οι Σκόπτσι πίστευαν πως μετά το προπατορικό αμάρτημα, ο απαγορευμένος καρπός κόπηκε στα δύο και εμφυτεύθηκε στον Αδάμ και την Εύα, παράγοντας το γυναικείο στήθος και τους ανδρικούς όρχεις. Έτσι, κοινή πρακτική των Σκόπτσι έγινε η γυναικεία μαστεκτομή και ο ανδρικός ευνουχισμός στην προσπάθεια να επανέλθουν στην κατάσταση πριν το προπατορικό αμάρτημα. Οι Σκόπτσι κυνηγήθηκαν τόσο από την αυτοκρατορική Ρωσία, όσο κι από τη Σοβιετική Ένωση, και εξαφανίστηκαν στα μέσα της δεκαετίας του 1950.

Γιαγιά burrnesha (δεξιά)

Τέλος, στη γειτονική Αλβανία επιβιώνει σε μικρό βαθμό ο θεσμός των Burrnesha. Τον 15ο αιώνα, μία παρθένα κοπέλα άξιζε όσο ένας άντρας: 12 βόδια. Αν η γυναίκα δεν ήταν παρθένα, η αξία της έπεφτε στα 6. Στη βαρέως πατριαρχική κοινωνία της Αλβανίας, πολλές νεαρές κοπέλες, στην προσπάθεια να διασφαλίσουν μία καλύτερη ζωή, ντύνονταν με αντρικά ρούχα και υποδύονταν τους άνδρες, ενώ ορκίζονταν – για προφανείς λόγους – να παραμείνουν δια βίου παρθένες. Η παράδοση των Burrmesha εμφανίζεται σε κάποιον βαθμό και στη Σερβία, το Κόσοβο και το Μαυροβούνιο. Τη σήμερον ημέρα όμως, υπολογίζεται ότι υπάρχουν λιγότερες από 50 συνολικά στην περιοχή των Βαλκανίων.

Ασία

Στα δυτικά πλαίσια, οι ασιατικές χώρες συνήθως παρουσιάζονται ως οι πλέον ομοφοβικές και μισογυνικές. Αυτή είναι μία κάπως απλοϊκή ανάγνωση της πραγματικότητας που υποπίπτει στο θεμελιώδες σφάλμα της δυτικής προκατάληψης. Για παράδειγμα, όσον αφορά τις ισλαμικές χώρες, είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον το γεγονός ότι ενώ περιορίζουν θεσμικά σε τεράστιο βαθμό την καθημερινή ζωή των γυναικών, η θεσμικότητα αυτή μετατρέπει την καθημερινότητα των γυναικών σε πολιτικό ζήτημα, πράγμα που θα μπορούσε μέσα από πολιτικές οδούς να ανατρέψει ίσως πιο εύκολα απ' ότι στη Δύση την ανισορροπία των δύο φύλων. Σε τέτοιες ιδιαιτερότητες των ασιατικών κοινωνιών μπορούμε να αποδόσουμε ενδεχομένως τα πολλά παραδείγματα υπέρβασης του αρσενικού-θηλυκού διπόλου.

Τούρκος χορευτής Köçek του 19ου αιώνα

Στην Τουρκία, από τον 17ο, ως τον 19ο αιώνα, εμφανίζεται το φαινόμενο των Köçek. Νεαροί εμφανίσιμοι άντρες ντύνονταν με γυναικείες ενδυμασίες και σχημάτιζαν σύνολα χορευτών που επιδίδονταν σε διεγερτικούς χορούς προς τέρψιν εύπορων αντρών. Χωρίς να δηλώνουν απαραίτητα ομοφυλόφιλοι, θεωρείται πως γενικά θα ήταν διαθέσιμοι για σεξ με αυτόν που θα πλήρωνε τα περισσότερα. Σήμερα, το φαινόμενο επιβιώνει σε πολύ μικρό βαθμό και χωρίς το σεξουαλικό περιεχόμενο εν είδει παραδοσιακής αναβίωσης.

Kathoeys στην Ταϊλάνδη

Παρότι οι Köçek έχουν γενικώς σταματήσει να υπάρχουν, η Ασία εξακολουθεί να εγκολπώνει πολλές περιπτώσεις αναταραχής των έμφυλων ρόλων. Το πιό γνωστό παράδειγμα είναι ίσως οι Kathoey στην Ταϊλάνδη. Πρόκειται για άνδρες που σύμφωνα με την ταϊλανδέζικη κουλτούρα “έχουν γυναικεία καρδιά” και η κατηγορία περιλαμβάνει από άνδρες με θηλυπρεπή χαρακτηριστικά μέχρι τρανς. Συνήθως δουλεύουν στον τομέα των υπηρεσιών και ειδικότερα σε κομμωτήρια, ξενοδοχεία και ρεστωράν, αλλά μπορούν να βρεθούν σε οποιαδήποτε κοινωνική τάξη της Ταϊλάνδης. Δεν θεωρούνται άνδρες ή γυναίκες, αλλά ανήκουν σε ένα τρίτο φύλο που τοποθετείται στο μεσοδιάστημα του ανδρικού και του γυναικείου.

Waria (Ινδονησία)

Στη δυτική Ινδονησία, συναντάμε τους Waria (απ' το wanita, «γυναίκα» και pria, «άνδρας»), που αυτοχαρακτηρίζονται “άνδρες” αλλά υιοθετούν γυναικείες συμπεριφορές και ντύσιμο (σε βαθμό μάλιστα που συχνά περνιούνται για γυναίκες), ενώ στις Φιλιππίνες, η λέξη Bakla υποδηλώνει τους άνδρες με γυναικεία ρούχα και “γυναικείο” ρόλο. Έχουν αναπτύξει μάλιστα τη δική τους γλώσσα, τη Swardspeak, κάτι παρόμοιο με τα εγχώρια Καλιαρντά. Ενώ υπήρχαν για αιώνες πλήρως ενταγμένοι στη φιλιππινέζικη κοινωνία, με τις συντηρητικές μεταρρυθμίσεις των τελευταίων δεκαετιών, οι Bakla περιθωριοποιήθηκαν.

Σαμάνος των Chukchi

Οι σαμάνοι (μάγοι) της νομαδικής φυλής Chukchi στη Σιβηρία ανήκουν κι αυτοί σε ένα τρίτο φύλο. Γεννημένοι άνδρες, κατά παράδοση ντύνονται με γυναικεία ρούχα και παντρεύονται άλλους άνδρες, αλλά δεν υπόκεινται στους περιορισμούς που επιβάλλονται στις γυναίκες. Οι σαμάνοι είναι ελεύθεροι να επιλέξουν αν θα ακολουθήσουν τους άνδρες στο κυνήγι ή αν θα αναλάβουν τις οικιακές εργασίες. Αντίστοιχες μαγικές ιδιότητες αποδίδονται και στους Acaults της Μιανμάρ. Ντύνονται με γυναικεία ρούχα, υιοθετούν γυναικείους ρόλους, συνιστούν ένα τρίτο φύλο και θεωρείται ότι αποτελούν αγωγούς για την επικοινωνία με τα πνεύματα.

Hijra στην Ινδία

Όταν η Ινδία τελούσε υπό βρετανική κατοχή, πολλές ινδικές φυλές κηρύχθηκαν παράνομες. Μία απ' αυτές ήταν και οι Hijra. Οι Hijra είναι και πάλι άνδρες με “γυναικείες” συμπεριφορές που δεν αυτοαποκαλούνται άντρες, γυναίκες ή έστω τρανς, αλλά θεωρούν ότι αποτελούν φύλο. Σήμερα βρίσκονται στο περιθώριο της ινδικής κοινωνίας και βγάζουν τα προς το ζην ως επαίτες ή sex workers, ενώ συχνά ζουν σε κοινότητες Hijra. Στη θρησκευτική παράδοση της Ινδίας, οι Hijra αντιπροσωπεύουν την άφυλη εικόνα του Shiva, σύμβολο του αιώνιου.

Aravani

Υποσύνολο των Hijras είναι οι Aravanis. Στο μεγάλο έπος της Μαχαμπαράτα, ο πρίγκηπας Aravan δέχεται να θυσιαστεί προκειμένου η φυλή του να επιτύχει την κατάκτηση της Τριπολιτσ… της Kurukshetra, θέτοντας μοναδικό όρο το να θανατωθεί παντρεμένος. Καθώς κανένας ευγενής δεν προτίθεται να παντρέψει την κόρη του και να την κάνει χήρα 24 ώρες μετά, ο ίδιος ο θεός Κρίσνα ντύνεται γυναίκα και πλαγιάζει με τον Aravan. Κάθε άνοιξη, οι Aravanis μαζεύονται στην Κουβαγκάμ για να τιμήσουν τον μύθο.

Meti στο Νεπάλ

Σε αντίστοιχη περιθωριοποίηση με τους Hijra υπόκεινται και οι Meti στο Νεπάλ, οι άντρες με γυναικείο ντύσιμο που ελκύονται σεξουαλικά από στρέιτ άντρες. Οι Meti δέχονται συνεχώς επιθέσεις απ' την αστυνομία, αλλά και από συμμορίτες του δρόμου που αυτοχαρακτηρίζονται καταχρηστικά “μαοϊκοί”.

Τέλος, στο Ομάν συναντούμε τους Xanith, ένα τρίτο φύλο που και πάλι αποτελείται από άντρες με γυναικεία περιφορά. Ωστόσο, έχουν αρσενικά ονόματα και όλα τα δικαιώματα που έχουν οι άνδρες, όπως το δικαίωμα ψήφου ή το δικαίωμα να καταθέσουν στο δικαστήριο, πράγματα που οι γυναίκες δεν έχουν.

Εύκολα παρατηρεί κάποιος ότι σ' ολόκληρη την Ασία δεν βρίσκουμε ούτε μία έμφυλη υπέρβαση από άτομα με γυναικείο βιολογικό φύλο. Παρ' όλα αυτά, υπάρχουν και μικρότερες ενδιαφέρουσες περιπτώσεις όπως το Ιράν, όπου με διάταγμα του Αγιατολάχ Χομεϊνί, δόθηκαν πλήρη δικαιώματα στις τρανς, οι οποίες μετεγχειρητικά λαμβάνουν απ' το κράτος την ιδιότητα της γυναίκας πολίτη, μαζί με νέα ταυτότητα και άλλα νομικά έγγραφα.

Αφρική

Τα παραδείγματα από την Αφρική φαίνεται να είναι καλύτερα μοιρασμένα, αν και αυτό αλλάζει όσο προχωράει η Ιστορία. Δυστυχώς επίσης, το φωτογραφικό υλικό είναι ελάχιστο.

Το 1901, το βασίλειο των Ανκόλε απορροφήθηκε από την Ουγκάντα που πρόσφατα είχε γίνει αποικία της Βρετανίας. Μέχρι τότε, ένας καθιερωμένος θεσμός ήταν η εκλογή μίας γυναίκας, η οποία ντυνόταν με αντρικά ρούχα και γινόταν προφήτης του θεού Μουκάσα.

Mino: Αμαζόνα της Δαχομέης

Στο Μπενίν, μέχρι το 1979 υπήρχαν οι Mino, γνωστές και ως “οι Αμαζόνες της Δαχομέης”. Η λέξη Mino σημαίνει “Μητέρα Μου” και αναφέρεται σε γυναίκες πολεμίστριες που εμφανίστηκαν γύρω στο 1600. Ενώ αρχικά οι Mino προορίζονταν για κυνηγοί ελεφάντων, με την πάροδο του χρόνου πήραν θέσεις στην αυτοκρατορική φρουρά και τον στρατό. Δεν επιτρεπόταν να παντρευτούν ή να κάνουν παιδιά, καθώς ήταν όλες παντρεμένες με τον βασιλιά και είχαν δώσει όρκο να τον φυλάνε. Κατά τη γαλλική αποικιοκρατία, υπάρχουν δύο θεωρίες σχετικά με τις πολλές απώλειες απ' την πλευρά των γάλλων λόγω των Mino: Η πρώτη λέει ότι δίσταζαν να τις πυροβολήσουν. Η δεύτερη λέει ότι ούτως ή άλλως δεν προλάβαιναν.

Τέλος, στο Σουλτανάτο των Μαμελούκων στην Αίγυπτο, όσα κορίτσια παρουσίαζαν από μικρή ηλικία “αρρενωπά” χαρακτηριστικά, ανατρέφονταν ως άνδρες και έχαιραν όλων των πολιτικών και κοινωνικών ανδρικών προνομίων.

Όσον αφορά την υπέρβαση φύλου από την πλευρά βιολογικών ανδρών, τα παραδείγματα εξελίσονται στον χρόνο και φτάνουν μέχρι σήμερα. Ιδανικό παράδειγμα είναι η περίπτωση των Ashtime της φυλής των Maale στον νότο της Αιθιοπίας. Ο όρος Ashtime αναφερόταν στους οικόσιτους ευνούχους των πολιτικών και πνευματικών ηγετών, οι οποίοι αναλάμβαναν τις οικιακές εργασίες και άλλα “γυναικεία” καθήκοντα. Με την έλευση των προτεσταντών ιεραπόστολων στη δεκαετία του 1970, ο όρος διευρύνθηκε και σήμερα υποδηλώνει όλους τους άνδρες που δεν χωρούν στο “ανδρικό” πρότυπο της Αιθιοπίας, ενώ συμπεριλαμβάνει ακόμα και τους άγαμους ή τα άτομα με αναπηρία.

Ομάδα Sakalava, τέλη 19ου-αρχές 20ου αιώνα

Ενδιαφέρουσα είναι και η περίπτωση των Sekrata της φυλής των Sakalava στη Μαδαγασκάρη. Τα μικρά αγόρια που παρουσίαζαν “γυναικεία” συμπεριφορά, ανατρέφονταν ως κορίτσια και μάλιστα μάθαιναν μέσα από ασκήσεις να μιλούν και με γυναικεία φωνή. Η κοινωνία των Sakalava θεωρούσε το φαινόμενο αυτό αξιοσέβαστο και πίστευε ότι οι Sekrata έχαιραν της προστασίας των θεών, οι οποίοι θα τιμωρούσαν όποιον επιχειρούσε να τους κάνει κακό.

Οικισμός των Μπανγκάλα (1905)

Οι σαμάνοι της φυλής των Bangala στο Κονγκό – όμοια με τους Chuckchi της Σιβηρίας – ντύνονται με γυναικεία ρούχα και υιοθετούν “γυναικείους” ρόλους, με μία μικρή αλλά σημαντική διαφορά: Το cross-dressing αυτό θεωρείται ότι τους δίνει την ικανότητα να εξιχνιάζουν εγκλήματα, στο πρότυπο της Μις Μαρπλ και της Βερόνικα Μαρς.

Mashoga στην Κένυα

Το πιο σύγχρονο φαινόμενο αναταραχής φύλου στην Αφρική είναι η περίπτωση των Mashoga στην Κένυα. Ο όρος Mashoga αναφέρεται στους ομοφυλόφιλους άνδρες, αλλά και σ' αυτούς που υιοθετούν από μικρή ηλικία τους “γυναικείους” ρόλους. Οι Mashoga φοράνε και ανδρικά και γυναικεία ρούχα, αλλά με τρόπο που ξεχωρίζει κι απ' τα δύο φύλα, ενώ παίζουν και σημαντικό ρόλο στους γάμους!

Το cross-dressing στην Αφρική γενικότερα είναι μία ενδιαφέρουσα ιστορία από μόνο του, αλλά πολύ εκτενής για να καλυφθεί εδώ.

Αμερική

Όσον αφορά το βόρειο κομμάτι της αμερικάνικης ηπείρου, η επέκταση του πεδίου των φύλων φαίνεται να αφορά μόνο τις ιθαγενείς φυλές. Αυτές που κατά καιρούς απομόνωσαν, εκτόπισαν και κατέσφαξαν; Αυτές.

Γυναίκες Μπλάκφουτ

Στη φυλή των Μπλάκφουτ στον Καναδά υπάρχουν οι – κρατηθείτε – Ninauposkitzipxpe, ένα τρίτο φύλο με κάπως έμμεσο τρόπο. Ο όρος σημαίνει “γυναίκα με καρδιά άντρα” και αναφέρεται σε γυναίκες που δεν υπόκεινται στους ίδιους περιορισμούς με τα άλλα μέλη του ίδιου βιολογικού φύλου. Οι Ninauposkitzipxpe, ωστόσο, δεν ντύνονται όλες με ανδρικά ρουχά.

Alyha

Η σχετικά γνωστή φυλή των Μοχάβε, έχει μία ιδιαίτερη θρησκευτική καταγωγή που αποκρυσταλλώθηκε στην κουλτούρα τους. Ο μύθος της δημιουργίας τους, ξεκινάει από μία εποχή στην οποία οι άνθρωποι δεν ήταν διαχωρισμένοι σε φύλα και σεξουαλικότητες. Κατά συνέπεια, εκτός από τους άνδρες και τις γυναίκες, οι Μοχάβε αναγνωρίζουν και τους Hwame (γυναίκες που αυτοχαρακτηρίζονται “άνδρες”) και Alyha (άνδρες που αυτοχαρακτηρίζονται “γυναίκες”).

We'wha, η Lhamana που ξεγέλασε την Ουάσινγκτον

Λίγο πιο δίπλα στον γεωγραφικό χώρο των ΗΠΑ, η φυλή των Zuni έχει τους Lhamana. Οι Lhamana ήταν ένα τρίτο φύλο που αποτελούνταν από άντρες με “γυναικείες” συνήθειες και ενδυμασία, που αποτελούσαν άτομα υψηλής σημασίας για τη φυλή των Zuni, καθώς θεωρείτο ότι είχαν αυξημένες ικανότητες σε πολιτικά, θρησκευτικά και καλλιτεχνικά ζητήματα. Ο χαρακτηρισμός κάποιων συνηθειών των Lhamana ως “γυναικείων” είναι κάπως προβληματικός, καθώς για τους Zuni, δραστηριότητες όπως το πλέξιμο και η κεραμική θεωρούνταν αμιγώς “ανδρικές”. Η πιο διάσημη Lhamana ήταν η We'wha που διέμεινε για αρκετό καιρό ως αντιπρόσωπος στην Ουάσινγκτον, όπου κανείς δεν κατάλαβε ότι δεν ήταν γυναίκα.

Winkte

Στους Ναβάχο συναντούμε τους Nadleehi και Dilbaa. Οι Nadleehi είναι άνδρες που φέρουν ταυτόχρονα το αρσενικό και το θηλυκό Πνεύμα. Οι Dilbaa είναι γυναίκες που φέρουν το αρσενικό πνεύμα, ενώ και οι δύο μαζί συνιστούν ένα ανεξάρτητο τρίτο φύλο, καθώς θεωρείται πως συνενώνουν και τα δύο φύλα σε ένα άτομο. Αντίστοιχα με τους Nadleehi, οι Lakota έχουν τους Winkte, άνδρες που φέρουν και τα δύο πνεύματα. Οι Winkte απασχολούνται με οικιακές εργασίες, ενώ κομβική είναι και η θέση τους στις θρησκευτικές τελετές. Οι Winkte θεωρούνται οι θεματοφύλακες της προφορικής παράδοσης των Lakota.

Η τελευταία περίπτωση των ΗΠΑ, δεν θα άνηκε στις ΗΠΑ αν το 1959 δεν είχαν προσαρτήσει τη Χαβάη ως 50η πολιτεία. Με την προσάρτηση, η Χαβάη κυριαρχήθηκε και από τις δυτικότροπες απόψεις για τα φύλα, οδηγώντας σε διακρίσεις απέναντι στους Mahu. Οι Mahu είναι άνδρες και γυναίκες της φυλής των Κανάκα Μαολί, που είχαν συνήθειες κι απ' τα δύο φύλα, ενώ θεωρούνταν ιεροί/-ες και είχαν ρόλους εκπαιδευτικών και θεματοφυλάκων της παράδοσης, όμοια με τους Winkte. Μετά η Χαβάη απέκτησε ρεπουμπλικάνους.

Muxe

Λίγο πιό κάτω, στο Μεξικό, στη χερσόνησο της Οαχάκα, οι Ζαποτέκ έχουν τους Muxe. Οι Muxe είναι άνδρες που φορούν μέικ-απ ή πλήρη γυναικεία ενδυμασία και απασχολούνται είτε σε “γυναικεία” επαγγέλματα ή σε επιχειρηματικές θέσεις. Ωστόσο, ο όρος σήμερα έχει διευρυνθεί και περιλαμβάνει και τους ομοφυλόφιλους άνδρες.

Στην περίεργη ιστορία των Ίνκας στο Περού, εμφανίστηκαν οι Quariwarmi, σαμάνοι τρίτου φύλου που καθοδηγούσαν τις τελετές του Chuqui Chinchay, ενός ανδρόγυνου θεού. Κατ' αναλογία, το ντύσιμό τους ήταν ανδρόγυνο για να συμβολίζει τον τρίτο χώρο μεταξύ αρσενικού-θηλυκού, παρελθόντος-παρόντος, ζωής-θανάτου, που για τη μυθολογία των Άνδεων θεωρούνταν πηγή της δημιουργίας. Χωρίς να μας προκαλεί κάποια έκπληξη, φονεύθηκαν από τους Ισπανούς κατακτητές για σοδομισμό.

Αγορά στον Άγιο Δομίνικο

Έχει αλλάξει άραγε η κατάσταση για τα φύλα στον νότο της αμερικάνικης ηπείρου από τότε; Οι απαντήσεις ποικίλουν. Στον Άγιο Δομίνικο το 1970 αποκαλύφθηκε μία γενετική μετάλλαξη σε ένα μέρος του πληθυσμού που οδήγησε στη γέννηση παιδιών με γυναικεία βιολογικά χαρακτηριστικά σε μικρή ηλικία, τα οποία ανέπτυσαν ανδρικά βιολογικά χαρακτηριστικά σε εφηβική ηλικία. Αντί να υιοθετήσουν όμως “ανδρική” ταυτότητα, επέλεγαν να ζήσουν ως Guevedoche (“όρχεις στα 12”), ένα τρίτο φύλο. Αντί να εξοστρακιστούν, η κοινωνία του Άγιου Δομίνικου τους έχει ενσωματώσει πλήρως, ξεχωρίζοντας μάλιστα ιδιαίτερες αρμοδιότητες για Guevedoche.

Τραβεστί

Απ' την άλλη, πιό νότια που έχουμε το φαινόμενο των Τραβεστί, η κοινωνική αντιμετώπιση δεν είναι ίδια. Οι Τραβεστί είναι γεννημένοι άνδρες που υιοθετούν “γυναικείες” συμπεριφορές και ελκύονται από “αρρενωπούς” άνδρες, αλλά σε αντίθεση με τις τρανς, δεν θεωρούν τους εαυτούς τους “γυναίκες”, προτιμώντας να αυτοχαρακτηρίζονται ομοφυλόφιλοι. Οι Τραβεστί δεν είθισται να κάνουν εγχείρηση αλλαγής φύλου, αλλά αρκούνται στην ορμονοθεραπεία και τα εμφυτεύματα σιλικόνης για να αφομοιώσουν τα γυναικεία χαρακτηριστικά. Τα κρούσματα βίας εναντίον τους είναι πολλά και ο κοινωνικός εξοστρακισμός τους κάνει να απασχολούνται κυρίως ως sex workers.

Κι ένας εγχώριος επίλογος

Σε άρθρο του Δημήτρη Γαλάνη στο Βήμα, διαβάζουμε για την ιστορία της Α. Η Α. είναι τρανς που στα 25 της πήρε την απόφαση να σπουδάσει σε εσπερινό σχολείο. Εκεί αντιμετώπισε τη γνωστή ελληνική κουλτούρα της μισαλλοδοξίας που είναι πια ταγμένη στον αυτοσαρκασμό και χρησιμοποιεί τον “ξένιο δία” για να στολίσει τα απανταχού εγκλήματα μίσους. Όταν πήγε να εγγραφεί – λίγο μετά την εγχείριση αλλαγής φύλου – συνάντησε την άρνηση ενός σκουληκιού που καταλάμβανε τη θέση του διευθυντή, το οποίο για να τη δεχθεί την εξανάγκασε να φορέσει ανδρικά ρουχά.

Οι συμμαθητές της της πέταγαν πράγματα και την απαξίωναν. Σε μία περίσταση μάλιστα, την έλουσαν με βενζίνη και προσπάθησαν να την κάψουν. Όντας απομονωμένη λόγω του φύλου της, επιχείρησε να ζητήσει τη βοήθεια του διευθύνοντος σκουληκιού. Η απάντηση που πήρε ήταν ότι “προκαλούσε με την εμφάνιση και τη συμπεριφορά της”.

Μοναδική βοήθεια που δέχθηκε ήταν από την φιλόλογο κ. Γαλανού. Η στήριξή της υπήρξε πολύτιμη για την Α., η οποία συνέχισε τις σπουδές της, πήρε βραβείο μαθητείας, εξελέγη στο πενταμελές και το δεκαπενταμελές και έδωσε ένα παράδειγμα που η θέληση και η αλληλεγγύη νίκησε τον κρετινισμό και τη μισαλλοδοξία.

Απ' την άλλη, τη δεκαετία του '80, ο Martin Gore των Depeche Mode διέπραξε το αμάρτημα ενάντια στην ελληνική ορθοδοξία να βγει στο Μοναστηράκι με φούστα. Ξυλοκοπήθηκε από φασίστες. 30 χρόνια μετά, ελάχιστα έχουν αλλάξει.